دو شاخه مهم صبر
امام (عليه السلام) درباره انواع صبر و شکيبايى مى فرمايد: «صبر دو قسم است: صبر در برابر انجام کار خوبى که دوست ندارى و صبر دربرابر ترک کار بدى که دوست دارى»؛ (الصَّبْرُ صَبْرَانِ: صَبْرٌ عَلَى مَا تَکْرَهُ، وَ صَبْرٌ عَمَّا تُحِبُّ).
در واقع نوع اول اشاره به صبر در برابر مشکلات عبادت است و نوع دوم اشاره به شکيبايى در مقابل ترک معصيت و آنچه بعضى از شارحان گفته اند که نوع اول از نوع دوم سخت تر است، گفتار صحيحى به نظر نمى رسد، زيرا موارد، کاملاً مختلف است؛ گاه مورد اول مهم تر است و گاه مورد دوم؛ تا اطاعت چه اطاعتى باشد و معصيت چه معصيتى.
نيز آنچه بعضى ديگر از آنان گفته اند که صبر در اين دو مورد از دو مقوله و دو ماهيت است آن هم درست به نظر نمى آيد، زيرا صبر به معناى کفّ نفس و خويشتن دارى و مقاومت در برابر مشکلات است؛ گاه مشکل، انجام طاعتى است و گاه ترک معصيتى.
بر اين اساس، پيمودن راه حق و رسيدن به مقام قرب پروردگار و حتى رسيدن به اهداف و مقامات مادى در دنيا راه صاف و هموارى نيست. در اين راه سنگلاخ ها، گردنه هاى صعب العبور، پرتگاه ها و حيوانات درنده و دزدان خطرناک وجود دارد؛ اگر صبر و مقاومت انسان کم باشد، با برخورد به اين موانع از راه مى ماند و به مقصد نمى رسد؛ به همين دليل صبر و استقامت مهم ترين وسيله پيروزى انسان در دنيا و آخرت است، از اين رو قرآن مجيد مى فرمايد: (إِنَّ الَّذينَ قَالُوا رَبُّنَا اللّهُ ثُمَّ اسْتَقَامُوا تَتَنَزَّلُ عَلَيْهِمُ الْمَلائِکَةُ أَلّا تَخافُوا وَ لا تَحْزَنُوا وَ أَبْشِرُوا بِالْجَنَّةِ الَّتي کُنْتُمْ تُوعَدُونَ)؛ «به يقين کسانى که گفتند: پروردگار ما خداى يگانه است سپس استقامت ورزيدند فرشتگان بر آنان نازل مى شوند و مى گويند: نترسيد و غمگين مباشيد و بشارت باد بر شما به آن بهشتى که به شما وعده داده شده است».
بنابراين نزول فرشتگان بر مؤمنان و حمايت آن ها از مؤمنان در درجه اول مشروط به صبر و استقامت است و در جاى ديگر، قرآن مجيد مى گويد: «فرشتگان از هر درى بر بهشتيان وارد مى شوند (و به آنان مى گويند:) سلام بر شما به خاطر صبر و استقامتتان، چه نيکوست سرانجام آن سراى جاويدان؛ (وَ الْمَلائِکَةُ يَدْخُلُونَ عَلَيْهِمْ مِنْ کُلِّ بابٍ * سَلامٌ عَلَيْکُمْ بِما صَبَرْتُمْ فَنِعْمَ عُقْبَى الدّارِ). .