حکمت های نهج البلاغه شامل ۴۸۰ حکمت است که گزیده سخنان حکمت‌آمیز امیرالمؤمنین علیه السلام ، پندها و نیز پاسخ پرسش‌ها و گفتارهای کوتاه وی آمده است.
امام (عليه السلام) فرمود: در فتنه ها همچون شتر کم سن و سال باش؛ نه پشت او قوى شده که سوارش شوند نه پستانى دارد که بدوشند! {1}
امام (عليه السلام) فرمود: هر کس طمع پيشه کند خود را حقير کرده و کسى که ناراحتى هايش را (نزد اين و آن بدون هيچ فايده اى) فاش کند به ذلت خويش راضى شده و آن کس که زبانش را بر خود امير کند شخصيتش حقير خواهد شد. {1}
امام (عليه السلام) فرمود: بخل ننگ است و ترس مايه نقصان، فقر، شخص زيرک را از بيان دليلش گنگ مى سازد و آن کس که فقير و تنگدست است حتى در شهر خود غريب است. {1}
امام (عليه السلام) فرمود: عجز و ناتوانى آفت است و صبر، شجاعت، و زهد، ثروت، و تقوا و پرهيزکارى سپر است (در برابر گناهان و خطرات شيطان و هواى نفس) و رضايت و خشنودى (از تقديرات الهى) بهترين همنشين است. {1}
امام (عليه السلام) فرمود: علم و دانش ميراث گران بهايى است، و آداب (انسانى) لباس زيبا و کهنگى ناپذير است، و فکر آيينه صافى است. {1}
امام (عليه السلام) فرمود: سينه عاقل گنجينه اسرار اوست، خوش رويى و بشاشت، دام محبت است و تحمل ناراحتى ها گور عيب هاست. {1} مرحوم سيّد رضى به دنبال اين سه جمله حکمت آميز اضافه مى کند که در روايت ديگرى از امام (عليه السلام) تعبير ديگرى دراين باره ديده مى شود، مى فرمايد: «مسالمت جويى وسيله پوشاندن عيب هاست و آن کس که از خود راضى باشد افراد خشمگين از او بسيار خواهند بود»؛ (وَ رُوِيَ أَنَّهُ قَالَ فِي الْعِبَارَةِ عَنْ هَذَا الْمَعْنَى أَيْضاً: الْمَسْأَلَةُ خِبَاءُ الْعُيُوبِ، وَ مَنْ رَضِيَ عَنْ نَفْسِهِ کَثُرَ السَّاخِطُ عَلَيْهِ).
امام (عليه السلام) فرمود: صدقه (کمک به نيازمندان) داروى شفابخشى است، و اعمال بندگان در اين جهانِ زودگذر در برابر چشمان آن ها در آن جهان (پايدار) است. {1}
امام (عليه السلام) فرمود: از اين انسان تعجب کنيد که با يک قطعه پيه مى بيند، با قطعه گوشتى سخن مى گويد، با استخوانى مى شنود و از شکافى تنفس مى کند! {1}
امام (عليه السلام) فرمود: هنگامى که دنيا به کسى روى آورد نيکى هاى ديگران را به او عاريت مى دهد و هنگامى که به کسى پشت کند نيکى هاى خودش را نيز از او مى گيرد. {1}
امام (عليه السلام) فرمود: آن گونه با مردم معاشرت کنيد که اگر بميريد بر مرگ شما اشک بريزند و اگر زنده بمانيد به شما عشق ورزند. {1}
امام (عليه السلام) فرمود: هنگامى که بر دشمنت پيروز شدى عفو را شکرانه اين پيروزى قرار ده. {1}
امام (عليه السلام) فرمود: عاجزترين مردم کسى است که از به دست آوردن دوستان عاجز باشد و از او عاجزتر کسى است که دوستانى را که به دست آورده از دست بدهد. {1}
امام (عليه السلام) فرمود: هنگامى که مقدمات نعمت ها به شما روى آورد ادامه آن را به واسطه کمىِ شکرگزارى از خود دور نسازيد. {1}
امام (عليه السلام) فرمود: کسى که نزديکانش او را رها سازند آن ها که دورند (براى حمايت از او و يارى اش) آماده مى شوند. {1}
امام (عليه السلام) فرمود: هر شخص گرفتارى را نمى توان سرزنش کرد (چه بسا بى تقصير باشد). {1}
امام (عليه السلام) فرمود: حوادث و امور، تسليم تقديرها هستند تا آن جا که گاه مرگ انسان در تدبير (و هوشيارى او) است. {1}
ازامام (عليه السلام) درباره اين گفتارپيامبر (صلي الله عليه و آله) سؤال شد که فرموده است: «موهاى سفيد خود را تغيير دهيد (و آن را رنگ و خضاب کنيد) و خود را شبيه يهود نسازيد». امام (عليه السلام) در پاسخ فرمود: اين سخن را پيامبر (صلي الله عليه و آله) زمانى فرمود که پيروان اسلام کم بودند اما امروز که اسلام گسترش يافته و آرامش و امنيت برقرار گشته (و دين استقرار يافته است) هر کسى مختار است (که رنگ و خضاب بکند يا نه). {1}
امام (عليه السلام) در مورد کسانى که از جنگ در رکاب حضرت کناره گيرى کردند، فرمود: حق را تنها گذاشتند و باطل را يارى نکردند! {1}
امام (عليه السلام) فرمود: کسى که در مسير آرزوهايش گام بردارد در (دام) مرگ خواهد افتاد! {1}
امام (عليه السلام) فرمود: از لغزش هاى افراد باشخصيت و جوانمرد چشم پوشى کنيد، چرا که هيچ کس از آن ها گرفتار لغزش نمى شود مگر اين که دست خدا به دست اوست و او را بلند مى کند. {1}
امام (عليه السلام) فرمود: ترس (نابجا) با نااميدى مقرون است و کم رويى با محروميت همراه. فرصت ها همچون ابر در گذرند؛ از اين رو، فرصت هاى نيک را غنيمت بشماريد (و پيش از آن که از دست برود، از آن استفاده کنيد). {1}
امام (عليه السلام) فرمود: ما را حقى است که اگر به ما داده شود (آزاديم) و الّا (همچون اسيران و بردگانى خواهيم بود که) در عقب شتر سوار خواهيم شد، هر چند حرکت آن شتر زمانى طولانى در تاريکى بگذرد. {1} سيد رضى در ادامه اين سخن مى گويد: «اين کلام از سخنان لطيف و فصيح امام است و معناى آن اين است که اگر حق ما به ما داده نشود همچون افراد خوار و بى مقدار خواهيم بود و اين بدان سبب است که کسى که پشت سر ديگرى سوار بر مرکب مى شود در قسمت عقب مرکب خواهد بود، همچون برده و اسير و مانند آن ها»؛ (قالَ الرَّضىُ وَ هذا مِنْ لَطيفِ الْکَلامِ وَ فَصيحِهِ وَ مَعْناهُ أنّا إنْ لَمْ نُعْطَ حَقَّنا کُنّا أذِلّاءُ وَ ذلِکَ أنَّ الرَّديفَ يَرْکَبُ عَجُزَ الْبَعيرِ کَالْعَبْدِ وَ الاْسيرِ وَمَنْ يَجْرى مَجْراهُما).
امام (عليه السلام) فرمود: کسى که عملش او را (در پيمودن مدارج کمال) کُند سازد نَسَبش به او سرعت نخواهد بخشيد. {1}
امام (عليه السلام) فرمود: از جمله کفاره هاى گناهان بزرگ، به فرياد بيچاره و مظلوم رسيدن و تسلّى دادن به افراد غمگين است. {1}