تفسیر حکمت 58
وَ قَالَ عَلَيهِ السِّلَامُ
الْمَالُ مَادَّةُ الشَّهَوَاتِ.
ترجمه
شرح و تفسیر
ريشه اصلى شهوات
اميرمؤمنان (عليه السلام) در اين کلام کوتاه و پرمايه اشاره به نکته اى درباره رابطه ثروت با شهوت کرده، مى فرمايد: «مال و ثروت، ماده اصلى همه شهوات است»؛ (الْمالُ مادَّةُ الشَّهَواتِ).
بديهى است که منظور از شهوت در اين جا هرگونه علاقه مفرط نفسانى و هوس آلود است، اعم از اين که مربوط به شهوت جنسى باشد يا مقام يا تشريفات و زرق و برق دنيا و يا انتقام جويى و امثال آن.
اين نکته نيز روشن است که براى رسيدن به خواسته هاى نفسانى و هوا و هوس ها مال نقش اصلى را بازى مى کند و هرقدر فزونى يابد خطر افتادن در شهوات بيشتر است.
اضافه بر اين، ثروت مايه غرور است و غرور ريشه اصلى بسيارى از گناهان، به علاوه مال هر چه بيشتر شود انسان را به خود مشغول تر مى سازد و طبعآ از ياد خدا و اطاعت حق بازمى دارد.
با توجه به اين نکات سه گانه مى توان به عمق کلام امام (عليه السلام) پى برد.
بديهى است که آنچه امام (عليه السلام) در اين گفتار حکيمانه فرموده هشدارى است به غالب مردم که در فزونى مال نکوشند، زيرا خطرات زيادى را به دنبال دارد اما چنان نيست که هر ثروتمندى هواپرست و شهوت پرست باشد. اين حکم کلى مانند احکام ديگرى نظير آن استثنائاتى دارد. گروه زيادى راه قارون را پيمودند و اموالشان مايه غرور و کفرشان شد، جمع اندکى نيز از مال براى رسيدن به مهم ترين طاعات الهى بهره گرفتند.
اين معنا در آيات مربوط به قارون آمده است: (وَ ابْتَغِ فِيمَا آتَاکَ اللهُ الدَّارَ الاْخِرَةَ وَ لا تَنسَ نَصِيبَکَ مِنَ الدُّنْيَا وَ أَحْسِنْ کَمَا أَحْسَنَ اللهُ إِلَيْکَ وَ لا تَبْغِ الْفَسَادَ فِى الأَرْضِ إِنَّ اللهَ لا يُحِبُّ الْمُفْسِدِينَ)؛ «در آنچه خدا به تو داده سراى آخرت را بطلب و بهره خويش را از دنيا فراموش مکن و همان گونه که خدا به تو نيکى کرده (به بندگان خدا) نيکى کن و هرگز در جست وجوى فساد در زمين مباش که خدا مفسدان را دوست ندارد».
بر همين اساس است که در بسيارى از آيات قرآن، مال نکوهش شده و در بعضى از آيات مدح و ستايش گرديده و به عنوان خير (نيکى) از آن ياد شده است.
در آيه 180 سوره بقره در مورد وصيت مى فرمايد: (اِنْ تَرَکَ خَيراً ...)؛ «کسى که اموالى از خود به يادگار گذاشته است...». و در آيه8 سوره عاديات در مذمت بعضى از طغيانگران مى فرمايد: (وَ إِنَّهُ لِحُبِّ الْخَيْرِ لَشَدِيدٌ)؛ «اموال را بسيار دوست دارند».
در روايات اسلامى نيز آثار اين مذمت و مدح درباره اموال فراوان ديده مى شود که آوردن آن ها ما را از شرح اين کلام دور مى کند.
تنها به ذکر اين روايت پرمعنا که از ابن عباس نقل شده و قاعدتاً آن را از پيغمبر اکرم (صلي الله عليه و آله) يا اميرمومنان على (عليه السلام) شنيده است قناعت مى کنيم. او مى گويد: «إنَّ أوَّلَ دِرْهَمٍ وَ دينارٍ ضُرِبا فِي الاْرْضِ ... أنْ يُحِبُّوکُما؛ هنگامى که نخستين سکه درهم و دينار در زمين زده شد شيطان نگاهى به آن ها افکند آن ها را برگرفت وروى چشم خود گذاشت سپس به سينه خود چسبانيد آن گاه فرياد شادى کشيد، بار ديگر آن را به سينه خود چسبانيد سپس خطاب به آن ها گفت: شما نور چشمان من و ميوه دل من هستيد هرگاه بنى آدم شما را دوست دارند من به آن قانعم، هر چند بتى را پرستش نکنند (چه بتى بالاتر از شما) براى من همين بس که فرزندان آدم به شما عشق بورزند».
کوتاه سخن اين که مال، ابزارى است مشترک مانند انرژى اتم که هم مى توان از آن بمب ويرانگر ساخت و هم به وسيله آن نيروى برق توليد کرد که دنيا را روشن سازد و کارخانه ها را به حرکت درآورد، هر چند اين نيرو هنگامى که به دست ناصالحان بيفتد غالباً در جنبه هاى ويرانگر به کار گرفته مى شود.
اميرمؤمنان (عليه السلام) در اين کلام کوتاه و پرمايه اشاره به نکته اى درباره رابطه ثروت با شهوت کرده، مى فرمايد: «مال و ثروت، ماده اصلى همه شهوات است»؛ (الْمالُ مادَّةُ الشَّهَواتِ).
بديهى است که منظور از شهوت در اين جا هرگونه علاقه مفرط نفسانى و هوس آلود است، اعم از اين که مربوط به شهوت جنسى باشد يا مقام يا تشريفات و زرق و برق دنيا و يا انتقام جويى و امثال آن.
اين نکته نيز روشن است که براى رسيدن به خواسته هاى نفسانى و هوا و هوس ها مال نقش اصلى را بازى مى کند و هرقدر فزونى يابد خطر افتادن در شهوات بيشتر است.
اضافه بر اين، ثروت مايه غرور است و غرور ريشه اصلى بسيارى از گناهان، به علاوه مال هر چه بيشتر شود انسان را به خود مشغول تر مى سازد و طبعآ از ياد خدا و اطاعت حق بازمى دارد.
با توجه به اين نکات سه گانه مى توان به عمق کلام امام (عليه السلام) پى برد.
بديهى است که آنچه امام (عليه السلام) در اين گفتار حکيمانه فرموده هشدارى است به غالب مردم که در فزونى مال نکوشند، زيرا خطرات زيادى را به دنبال دارد اما چنان نيست که هر ثروتمندى هواپرست و شهوت پرست باشد. اين حکم کلى مانند احکام ديگرى نظير آن استثنائاتى دارد. گروه زيادى راه قارون را پيمودند و اموالشان مايه غرور و کفرشان شد، جمع اندکى نيز از مال براى رسيدن به مهم ترين طاعات الهى بهره گرفتند.
اين معنا در آيات مربوط به قارون آمده است: (وَ ابْتَغِ فِيمَا آتَاکَ اللهُ الدَّارَ الاْخِرَةَ وَ لا تَنسَ نَصِيبَکَ مِنَ الدُّنْيَا وَ أَحْسِنْ کَمَا أَحْسَنَ اللهُ إِلَيْکَ وَ لا تَبْغِ الْفَسَادَ فِى الأَرْضِ إِنَّ اللهَ لا يُحِبُّ الْمُفْسِدِينَ)؛ «در آنچه خدا به تو داده سراى آخرت را بطلب و بهره خويش را از دنيا فراموش مکن و همان گونه که خدا به تو نيکى کرده (به بندگان خدا) نيکى کن و هرگز در جست وجوى فساد در زمين مباش که خدا مفسدان را دوست ندارد».
بر همين اساس است که در بسيارى از آيات قرآن، مال نکوهش شده و در بعضى از آيات مدح و ستايش گرديده و به عنوان خير (نيکى) از آن ياد شده است.
در آيه 180 سوره بقره در مورد وصيت مى فرمايد: (اِنْ تَرَکَ خَيراً ...)؛ «کسى که اموالى از خود به يادگار گذاشته است...». و در آيه8 سوره عاديات در مذمت بعضى از طغيانگران مى فرمايد: (وَ إِنَّهُ لِحُبِّ الْخَيْرِ لَشَدِيدٌ)؛ «اموال را بسيار دوست دارند».
در روايات اسلامى نيز آثار اين مذمت و مدح درباره اموال فراوان ديده مى شود که آوردن آن ها ما را از شرح اين کلام دور مى کند.
تنها به ذکر اين روايت پرمعنا که از ابن عباس نقل شده و قاعدتاً آن را از پيغمبر اکرم (صلي الله عليه و آله) يا اميرمومنان على (عليه السلام) شنيده است قناعت مى کنيم. او مى گويد: «إنَّ أوَّلَ دِرْهَمٍ وَ دينارٍ ضُرِبا فِي الاْرْضِ ... أنْ يُحِبُّوکُما؛ هنگامى که نخستين سکه درهم و دينار در زمين زده شد شيطان نگاهى به آن ها افکند آن ها را برگرفت وروى چشم خود گذاشت سپس به سينه خود چسبانيد آن گاه فرياد شادى کشيد، بار ديگر آن را به سينه خود چسبانيد سپس خطاب به آن ها گفت: شما نور چشمان من و ميوه دل من هستيد هرگاه بنى آدم شما را دوست دارند من به آن قانعم، هر چند بتى را پرستش نکنند (چه بتى بالاتر از شما) براى من همين بس که فرزندان آدم به شما عشق بورزند».
کوتاه سخن اين که مال، ابزارى است مشترک مانند انرژى اتم که هم مى توان از آن بمب ويرانگر ساخت و هم به وسيله آن نيروى برق توليد کرد که دنيا را روشن سازد و کارخانه ها را به حرکت درآورد، هر چند اين نيرو هنگامى که به دست ناصالحان بيفتد غالباً در جنبه هاى ويرانگر به کار گرفته مى شود.