تفسیر حکمت 84
وَ قَالَ عَلَيهِ السِّلَامُ
بَقِيَّةُ السَّيْفِ أَبْقَى عَدَداً، وَ أَکْثَرُ وَلَداً.
ترجمه
شرح و تفسیر
نسل پربار
امام (عليه السلام) در اين کلام حکمت آميز خود به نکته پيچيده اى اشاره کرده که شارحان در تفسير آن به زحمت افتاده اند، مى فرمايد: «بازماندگان شمشير، دوام و بقايشان زيادتر و فرزندانشان بيشترند»؛ (بَقِيَّةُ السَّيْفِ أَبْقَى عَدَداً، وَ أَکْثَرُ وَلَداً).
اشاره به طوايفى است که دشمنان بى رحمانه از آن ها قربانى گرفتند؛ ولى باقى ماندگانشان بقاى بيشتر دارند و فرزندانشان فزون تر خواهند بود.
همان گونه که در سند اين کلام حکمت آميز گفته شد تجربه هاى تاريخى اين حقيقت را تأييد مى کنند. مورخان به طوايفى اشاره کرده اند که عدد کثيرى از آن ها کشته شدند ولى چندان نگذشت که فرزندانشان به طور چشمگيرى فزونى يافتند. نمونه بارز آن ـ چنان که گفتيم ـ فرزندان اميرمؤمنان على (عليه السلام) بودند که بنى اميه آن ها را هر جا يافتند از دم شمشير گذراندند و بنى عباس نيز بى رحمانه از آن ها قربانى گرفتند ولى نسل آن ها به قدرى فزونى يافته که بحمدالله در تمام بلاد عدد کثيرى از آن ها ديده مى شود.
درباره اين که چه رابطه اى ميان آن کشتار بى رحمانه و فزونى باقى ماندگان است؟ بعضى از شارحان مانند «ابن ميثم» معتقدند که رابطه طبيعى در ميان اين دو نمى توان يافت تنها عنايات الهيه و الطاف خداوندى است که به چنين مظلومانى چنان برکتى در نسل مى دهد. بعضى ديگر مانند مرحوم کمره اى در شرح اين عبارت آن را اشاره به مسئله انتخاب اصلح که نتيجه تنازع بقاست مى دانند وى مى گويد: به هنگام تنازع بقا (درگيرى هايى که در ميان افراد و قبايل براى ادامه حيات رخ مى دهد) آن ها که قوى ترند باقى مى مانند و آن ها که ضعيف ترند کشته مى شوند و قوى ترها نسل پربارتر و زاد و ولد بيشترى دارند، از اين رو جمله «أقْوى عَدَداً وَ أکْثَرُ وَلَداً» در مورد آن ها صادق است.
ولى تفسير روشن ترى براى کلام امام (عليه السلام) مى توان گفت که رابطه طبيعى صدر و ذيل آن را روشن مى سازد و آن اين که اقوامى که شهيد و قربانى مى دهند بازماندگانشان در نظر توده هاى مردم عزيز و شريف مى شوند و به همين دليل مردم دوست دارند از آن ها داماد بگيرند و به آن ها عروس بدهند و همين سبب مى شود که زاد و ولد آن ها فزونى يابد. به تعبير ديگر، ارتباط سببى با آن ها مايه افتخار و اعتبار است و همين امر موجب مى شود که مردم براى برقرار ساختن چنين رابطه اى تلاش و کوشش کنند. ما در عصر و زمان خود نيز مى بينيم که يکى از امتيازاتى که به هنگام خواستگارى براى عروس يا داماد ذکر مى کنند اين است که مى گويند از خانواده شهداست تا طرف مقابل به ازدواج با اين خانواده ترغيب شود.
البته جمع ميان تفسيرهاى مذکور نيز امکان پذير است، هر چند تفسير اخير مناسب تر است. .
امام (عليه السلام) در اين کلام حکمت آميز خود به نکته پيچيده اى اشاره کرده که شارحان در تفسير آن به زحمت افتاده اند، مى فرمايد: «بازماندگان شمشير، دوام و بقايشان زيادتر و فرزندانشان بيشترند»؛ (بَقِيَّةُ السَّيْفِ أَبْقَى عَدَداً، وَ أَکْثَرُ وَلَداً).
اشاره به طوايفى است که دشمنان بى رحمانه از آن ها قربانى گرفتند؛ ولى باقى ماندگانشان بقاى بيشتر دارند و فرزندانشان فزون تر خواهند بود.
همان گونه که در سند اين کلام حکمت آميز گفته شد تجربه هاى تاريخى اين حقيقت را تأييد مى کنند. مورخان به طوايفى اشاره کرده اند که عدد کثيرى از آن ها کشته شدند ولى چندان نگذشت که فرزندانشان به طور چشمگيرى فزونى يافتند. نمونه بارز آن ـ چنان که گفتيم ـ فرزندان اميرمؤمنان على (عليه السلام) بودند که بنى اميه آن ها را هر جا يافتند از دم شمشير گذراندند و بنى عباس نيز بى رحمانه از آن ها قربانى گرفتند ولى نسل آن ها به قدرى فزونى يافته که بحمدالله در تمام بلاد عدد کثيرى از آن ها ديده مى شود.
درباره اين که چه رابطه اى ميان آن کشتار بى رحمانه و فزونى باقى ماندگان است؟ بعضى از شارحان مانند «ابن ميثم» معتقدند که رابطه طبيعى در ميان اين دو نمى توان يافت تنها عنايات الهيه و الطاف خداوندى است که به چنين مظلومانى چنان برکتى در نسل مى دهد. بعضى ديگر مانند مرحوم کمره اى در شرح اين عبارت آن را اشاره به مسئله انتخاب اصلح که نتيجه تنازع بقاست مى دانند وى مى گويد: به هنگام تنازع بقا (درگيرى هايى که در ميان افراد و قبايل براى ادامه حيات رخ مى دهد) آن ها که قوى ترند باقى مى مانند و آن ها که ضعيف ترند کشته مى شوند و قوى ترها نسل پربارتر و زاد و ولد بيشترى دارند، از اين رو جمله «أقْوى عَدَداً وَ أکْثَرُ وَلَداً» در مورد آن ها صادق است.
ولى تفسير روشن ترى براى کلام امام (عليه السلام) مى توان گفت که رابطه طبيعى صدر و ذيل آن را روشن مى سازد و آن اين که اقوامى که شهيد و قربانى مى دهند بازماندگانشان در نظر توده هاى مردم عزيز و شريف مى شوند و به همين دليل مردم دوست دارند از آن ها داماد بگيرند و به آن ها عروس بدهند و همين سبب مى شود که زاد و ولد آن ها فزونى يابد. به تعبير ديگر، ارتباط سببى با آن ها مايه افتخار و اعتبار است و همين امر موجب مى شود که مردم براى برقرار ساختن چنين رابطه اى تلاش و کوشش کنند. ما در عصر و زمان خود نيز مى بينيم که يکى از امتيازاتى که به هنگام خواستگارى براى عروس يا داماد ذکر مى کنند اين است که مى گويند از خانواده شهداست تا طرف مقابل به ازدواج با اين خانواده ترغيب شود.
البته جمع ميان تفسيرهاى مذکور نيز امکان پذير است، هر چند تفسير اخير مناسب تر است. .