تفسیر حکمت 99
وَسَمِعَ رَجُلاً يَقُولُ: (إِنّا لِلّهِ وَإِنّا إِلَيْهِ راجِعُونَ)
فَقَالَ عَلَيهِ السَّلامُ
إِنَّ قَوْلَنَا «إِنّا لِلّهِ» إِقْرَارٌ عَلى أَنْفُسِنَا بِالْمُلْکِ؛ وَقَوْلَنَا: «وَإِنّا إِلَيْهِ راجِعُونَ» إِقْرَارٌ عَلَى أَنْفُسِنَا بِالْهُلْکِ.
ترجمه
امام (عليه السلام) شنيد: مردى مى گويد: (إِنّا لِلّهِ وَإِنّا إِلَيْهِ راجِعُونَ) فرمود:
اين که مى گوييم «إِنّا لِلّهِ» اقرار به اين است که ما مملوک خداييم و اين که مى گوييم «وَإِنّا إِلَيْهِ راجِعُونَ» اقرار به اين است که همه سرانجام از دنيا مى رويم (و به آخرت مى پيونديم).
اين که مى گوييم «إِنّا لِلّهِ» اقرار به اين است که ما مملوک خداييم و اين که مى گوييم «وَإِنّا إِلَيْهِ راجِعُونَ» اقرار به اين است که همه سرانجام از دنيا مى رويم (و به آخرت مى پيونديم).
شرح و تفسیر
تفسير دلپذير إِنّا لِلّهِ و...
اميرمؤمنان (عليه السلام) در اين کلام پرمايه حکمت آميز تفسير جالبى براى جمله (إِنّا لِلّهِ وَإِنّا إِلَيْهِ راجِعُونَ) که از آيات قرآن مجيد است بيان مى فرمايد، آيه اى که مردم به هنگام گرفتار شدن در مصائب آن را براى تسلى خاطر بر زبان جارى مى کنند. «هنگامى که آن حضرت شنيد مردى مى گويد: (إِنّا لِلّهِ وَإِنّا إِلَيْهِ راجِعُونَ) فرمود: اين که مى گوييم «إنّا لله» اقرار به اين است که ما مملوک خدا هستيم و اين که مى گوييم «وَإنّا إلَيْهِ راجِعُونَ» اقرار به اين است که همه سرانجام از دنيا مى رويم (وبه آخرت مى پيونديم)»؛ (وَسَمِعَ رَجُلاً يَقُولُ: (إِنّا لِلّهِ وَإِنّا إِلَيْهِ راجِعُونَ) فَقَالَ (عليه السلام): إِنَّ قَوْلَنَا: (إِنّا لِلّهِ) إِقْرَارٌ عَلَى أَنْفُسِنَا بِالْمُلْکِ؛ وَقَوْلَنَا: (وَإِنّا إِلَيْهِ راجِعُونَ) إِقْرَارٌ عَلَى أَنْفُسِنَا بِالْهُلْکِ).
بعضى از مفسران نهج البلاغه بر اين عقيده اند که نظر مبارک امام (عليه السلام) اين است که جمله اول اشاره به توحيد و جمله دوم اشاره به معاد است، درنتيجه جمله (إِنّا لِلّهِ وَإِنّا إِلَيْهِ راجِعُونَ) شهادت مجددى است بر ايمان به مبدأ و معاد.
ولى بعضى ديگر معتقدند اين جمله، که به هنگام بروز مصائب گفته مى شود اشاره به اين است که اگر خداوند جان کسى را گرفت، مِلک او بوده و همه از آنِ او و تحت فرمان او هستند؛ تا زمانى که مصلحت بداند زنده مى مانيم و هر زمان که مصلحت ببيند آنچه را که داده بازپس مى گيرد و جمله دوم اشاره به اين است که مرگ و فنا منحصر به عزيزى که از دنيا رفته نيست؛ همه ما نيز در اين راه گام نهاده ايم و پيش مى رويم و طبق ضرب المثل معروف عرب که مى گويد: «الْبَلَيَّةُ إذا عَمَّتْ طابَتْ؛ بلا هنگامى که فراگير شود قابل تحمل خواهد بود» اين بلا فراگير است.
جمع ميان اين دو تفسير نيز مانعى ندارد و چه خوب است که انسان، به هنگام پيش آمدن حوادث ناگوار اين جمله را با توجه به هر دو معنايى که ذکر شد بر زبان جارى کند و حتى اگر فارسى زبان است اضافه نمايد: «ما از آنِ خداييم و به سوى او بازمى گرديم» که به يقين مايه تسلى خاطر و مانع جزع و فزع و ناسپاسى است.
* * * .
اميرمؤمنان (عليه السلام) در اين کلام پرمايه حکمت آميز تفسير جالبى براى جمله (إِنّا لِلّهِ وَإِنّا إِلَيْهِ راجِعُونَ) که از آيات قرآن مجيد است بيان مى فرمايد، آيه اى که مردم به هنگام گرفتار شدن در مصائب آن را براى تسلى خاطر بر زبان جارى مى کنند. «هنگامى که آن حضرت شنيد مردى مى گويد: (إِنّا لِلّهِ وَإِنّا إِلَيْهِ راجِعُونَ) فرمود: اين که مى گوييم «إنّا لله» اقرار به اين است که ما مملوک خدا هستيم و اين که مى گوييم «وَإنّا إلَيْهِ راجِعُونَ» اقرار به اين است که همه سرانجام از دنيا مى رويم (وبه آخرت مى پيونديم)»؛ (وَسَمِعَ رَجُلاً يَقُولُ: (إِنّا لِلّهِ وَإِنّا إِلَيْهِ راجِعُونَ) فَقَالَ (عليه السلام): إِنَّ قَوْلَنَا: (إِنّا لِلّهِ) إِقْرَارٌ عَلَى أَنْفُسِنَا بِالْمُلْکِ؛ وَقَوْلَنَا: (وَإِنّا إِلَيْهِ راجِعُونَ) إِقْرَارٌ عَلَى أَنْفُسِنَا بِالْهُلْکِ).
بعضى از مفسران نهج البلاغه بر اين عقيده اند که نظر مبارک امام (عليه السلام) اين است که جمله اول اشاره به توحيد و جمله دوم اشاره به معاد است، درنتيجه جمله (إِنّا لِلّهِ وَإِنّا إِلَيْهِ راجِعُونَ) شهادت مجددى است بر ايمان به مبدأ و معاد.
ولى بعضى ديگر معتقدند اين جمله، که به هنگام بروز مصائب گفته مى شود اشاره به اين است که اگر خداوند جان کسى را گرفت، مِلک او بوده و همه از آنِ او و تحت فرمان او هستند؛ تا زمانى که مصلحت بداند زنده مى مانيم و هر زمان که مصلحت ببيند آنچه را که داده بازپس مى گيرد و جمله دوم اشاره به اين است که مرگ و فنا منحصر به عزيزى که از دنيا رفته نيست؛ همه ما نيز در اين راه گام نهاده ايم و پيش مى رويم و طبق ضرب المثل معروف عرب که مى گويد: «الْبَلَيَّةُ إذا عَمَّتْ طابَتْ؛ بلا هنگامى که فراگير شود قابل تحمل خواهد بود» اين بلا فراگير است.
جمع ميان اين دو تفسير نيز مانعى ندارد و چه خوب است که انسان، به هنگام پيش آمدن حوادث ناگوار اين جمله را با توجه به هر دو معنايى که ذکر شد بر زبان جارى کند و حتى اگر فارسى زبان است اضافه نمايد: «ما از آنِ خداييم و به سوى او بازمى گرديم» که به يقين مايه تسلى خاطر و مانع جزع و فزع و ناسپاسى است.
* * * .