تفسیر حکمت 137
وَقَالَ عَلَيهِ السَّلامُ
اسْتَنْزِلُوا الرِّزْقَ بِالصَّدَقَةِ
ترجمه
شرح و تفسیر
راه وسعت روزى
امام على (عليه السلام) به اسباب فزونى نعمت اشاره کرده، مى فرمايد: «روزى را به وسيله صدقه فرود آوريد»؛ (اسْتَنْزِلُوا الرِّزْقَ بِالصَّدَقَةِ).
منظور از رزق و روزى تمام مواهب الهى است که انسان در زندگى به آن نياز دارد و معمولاً بر مواهب مادى از قبيل مال و املاک گوناگون اطلاق مى شود، هرچند درباره امور معنوى نيز به کار مى رود؛ مثلاً مى گوييم: «اللّهُمّ ارْزُقْنَا الاْيمانَ وَالْيَقينَ؛ خداوندا! ايمان و يقين به ما روزى فرما» ولى در کلام مورد بحث اشاره به مواهب مادى است.
منظور از «صدقه» هرگونه موهبت مادى است که بدون عوض و با انگيزه الهى در اختيار ديگرى قرار داده شود.
امام (عليه السلام) در اين کلام نورانى از رابطه نزديک ميان صدقات و فزونى رزق وروزى سخن گفته است. اين معنا در روايات ديگر نيز با عبارات متفاوتى آمده است از جمله در حکمت 258 خواهد آمد که امام (عليه السلام) مى فرمايد: «إذا أمْلَقْتُمْ فَتاجِرُوا اللهَ بِالصَّدَقَةِ؛ هر زمان فقير و نيازمند شديد با دادن صدقه با خداوند معامله کنيد».
در حديث ديگرى از امام صادق (عليه السلام) مى خوانيم که به يکى از فرزندانش فرمود: از آن مالى که نزد تو بود چقدر باقى مانده است؟ عرض کرد: فقط چهل دينار. امام (عليه السلام) فرمود: برو و آن را به نيازمندان صدقه بده. عرض کرد: چيزى غير از آن در بساط نيست. فرمود: مى گويم آن را صدقه بده خدا به جاى آن به ما مى دهد. سپس فرمود: «أَما عَلِمْتَ أنَّ لِکُلِّ شَيْءٍ مِفْتاحاً وَمِفْتاحُ الرِّزْقِ الصَّدَقَةُ؛ آيا نمى دانى هرچيز کليدى دارد و کليد رزق صدقه است؟» پس برو و آن را در راه خدا به نيازمندان بده. فرزند امام (عليه السلام) اين کار را کرد. ده روز نگذشته بود که از محلى چهار هزار دينار خدمت حضرت آوردند. امام (عليه السلام) فرمود: فرزندم! چهل دينار براى خدا دادى و خداوند چهار هزار دينار به ما داد. نکته
اسباب و موانع رزق و روزى
رزق و روزى اسباب و موانع مختلفى دارد. اين اسباب و موانع دو گونه اند: بخشى جنبه مادى و ظاهرى دارند و بخشى جنبه معنوى. اسباب مادى رزق وروزى تلاش و کوشش و دقت در انتخاب کسب و کار و برخورد خوب با مردم و داشتن حساب و کتاب دقيق و امثال آن است. موانع مادى آن نيز تنبلى، بدرفتارى با مردم و اقدام هاى بدون مشورت و بى مطالعه و امثال آن است.
اما اسباب معنوى آن امور زيادى از جمله دادن صدقه و بخشش در راه خداست. قرآن کريم مى فرمايد: (يَمْحَقُ اللهُ الرِّبَا وَيُرْبِى الصَّدَقَاتِ)؛ «خداوند ربا را نابود مى کند، و صدقات را افزايش مى دهد» اين آيه نيز اشاره به اين معنا مى کند که صدقه باعث ازدياد روزى مى شود.
همچنين در احاديث اسلامى آمده است که نماز شب، بيدار ماندن ميان طلوع فجر و طلوع آفتاب و پرداختن به ذکر و دعا تأثير زيادى در فزونى روزى دارد. از جمله موانع معنوى روزى نيز گناهان مختلف است، از اين رو در بعضى از احاديث امير مؤمنان (عليه السلام) آمده است: «إذا أبْطَئَتِ الاْرْزاقُ عَلَيْکَ فَاسْتَغْفِرِ اللهَ يُوَسِّعْ عَلَيْکَ فيها؛ هنگامى که روزى براى تو سخت شد از گناهانت استغفار کن خداوند روزى تو را وسيع مى گرداند».
روايت معروفى نيز در ذيل آيات 10 به بعد سوره نوح: (فَقُلْتُ اسْتَغْفِرُوا رَبَّکُمْ إِنَّهُ کَانَ غَفَّارآ * يُرْسِلِ السَّمَاءَ عَلَيْکُمْ مِّدْرَارآ * وَيُمْدِدْکُمْ بِأَمْوَالٍ وَبَنِينَ وَيَجْعَلْ لَّکُمْ جَنَّاتٍ وَيَجْعَلْ لَّکُمْ أَنْهَارآ ...) از امير مؤمنان على (عليه السلام) نقل شده که گروهى نزد آن حضرت آمدند و از خشکسالى و کمبود فرآورده هاى کشاورزى و مانند آن شکايت داشتند. حضرت به همه آنها دستور داد از گناهان خود توبه کنند و به اين آيات استناد فرمود.
در مورد صله رحم از امام باقر (عليه السلام) نقل شده است: «صُلَةُ الاْرْحامِ تُزَکِّى الاْعْمالَ وَتُنْمِى الاْمْوالَ؛ صله رحم اعمال انسان را پاکيزه مى کند و اموال را فزونى مى بخشد».
در مقابل آن، قطع رحم باعث تاريکى فضاى زندگى و کمبود روزى است.
* * *
امام على (عليه السلام) به اسباب فزونى نعمت اشاره کرده، مى فرمايد: «روزى را به وسيله صدقه فرود آوريد»؛ (اسْتَنْزِلُوا الرِّزْقَ بِالصَّدَقَةِ).
منظور از رزق و روزى تمام مواهب الهى است که انسان در زندگى به آن نياز دارد و معمولاً بر مواهب مادى از قبيل مال و املاک گوناگون اطلاق مى شود، هرچند درباره امور معنوى نيز به کار مى رود؛ مثلاً مى گوييم: «اللّهُمّ ارْزُقْنَا الاْيمانَ وَالْيَقينَ؛ خداوندا! ايمان و يقين به ما روزى فرما» ولى در کلام مورد بحث اشاره به مواهب مادى است.
منظور از «صدقه» هرگونه موهبت مادى است که بدون عوض و با انگيزه الهى در اختيار ديگرى قرار داده شود.
امام (عليه السلام) در اين کلام نورانى از رابطه نزديک ميان صدقات و فزونى رزق وروزى سخن گفته است. اين معنا در روايات ديگر نيز با عبارات متفاوتى آمده است از جمله در حکمت 258 خواهد آمد که امام (عليه السلام) مى فرمايد: «إذا أمْلَقْتُمْ فَتاجِرُوا اللهَ بِالصَّدَقَةِ؛ هر زمان فقير و نيازمند شديد با دادن صدقه با خداوند معامله کنيد».
در حديث ديگرى از امام صادق (عليه السلام) مى خوانيم که به يکى از فرزندانش فرمود: از آن مالى که نزد تو بود چقدر باقى مانده است؟ عرض کرد: فقط چهل دينار. امام (عليه السلام) فرمود: برو و آن را به نيازمندان صدقه بده. عرض کرد: چيزى غير از آن در بساط نيست. فرمود: مى گويم آن را صدقه بده خدا به جاى آن به ما مى دهد. سپس فرمود: «أَما عَلِمْتَ أنَّ لِکُلِّ شَيْءٍ مِفْتاحاً وَمِفْتاحُ الرِّزْقِ الصَّدَقَةُ؛ آيا نمى دانى هرچيز کليدى دارد و کليد رزق صدقه است؟» پس برو و آن را در راه خدا به نيازمندان بده. فرزند امام (عليه السلام) اين کار را کرد. ده روز نگذشته بود که از محلى چهار هزار دينار خدمت حضرت آوردند. امام (عليه السلام) فرمود: فرزندم! چهل دينار براى خدا دادى و خداوند چهار هزار دينار به ما داد. نکته
اسباب و موانع رزق و روزى
رزق و روزى اسباب و موانع مختلفى دارد. اين اسباب و موانع دو گونه اند: بخشى جنبه مادى و ظاهرى دارند و بخشى جنبه معنوى. اسباب مادى رزق وروزى تلاش و کوشش و دقت در انتخاب کسب و کار و برخورد خوب با مردم و داشتن حساب و کتاب دقيق و امثال آن است. موانع مادى آن نيز تنبلى، بدرفتارى با مردم و اقدام هاى بدون مشورت و بى مطالعه و امثال آن است.
اما اسباب معنوى آن امور زيادى از جمله دادن صدقه و بخشش در راه خداست. قرآن کريم مى فرمايد: (يَمْحَقُ اللهُ الرِّبَا وَيُرْبِى الصَّدَقَاتِ)؛ «خداوند ربا را نابود مى کند، و صدقات را افزايش مى دهد» اين آيه نيز اشاره به اين معنا مى کند که صدقه باعث ازدياد روزى مى شود.
همچنين در احاديث اسلامى آمده است که نماز شب، بيدار ماندن ميان طلوع فجر و طلوع آفتاب و پرداختن به ذکر و دعا تأثير زيادى در فزونى روزى دارد. از جمله موانع معنوى روزى نيز گناهان مختلف است، از اين رو در بعضى از احاديث امير مؤمنان (عليه السلام) آمده است: «إذا أبْطَئَتِ الاْرْزاقُ عَلَيْکَ فَاسْتَغْفِرِ اللهَ يُوَسِّعْ عَلَيْکَ فيها؛ هنگامى که روزى براى تو سخت شد از گناهانت استغفار کن خداوند روزى تو را وسيع مى گرداند».
روايت معروفى نيز در ذيل آيات 10 به بعد سوره نوح: (فَقُلْتُ اسْتَغْفِرُوا رَبَّکُمْ إِنَّهُ کَانَ غَفَّارآ * يُرْسِلِ السَّمَاءَ عَلَيْکُمْ مِّدْرَارآ * وَيُمْدِدْکُمْ بِأَمْوَالٍ وَبَنِينَ وَيَجْعَلْ لَّکُمْ جَنَّاتٍ وَيَجْعَلْ لَّکُمْ أَنْهَارآ ...) از امير مؤمنان على (عليه السلام) نقل شده که گروهى نزد آن حضرت آمدند و از خشکسالى و کمبود فرآورده هاى کشاورزى و مانند آن شکايت داشتند. حضرت به همه آنها دستور داد از گناهان خود توبه کنند و به اين آيات استناد فرمود.
در مورد صله رحم از امام باقر (عليه السلام) نقل شده است: «صُلَةُ الاْرْحامِ تُزَکِّى الاْعْمالَ وَتُنْمِى الاْمْوالَ؛ صله رحم اعمال انسان را پاکيزه مى کند و اموال را فزونى مى بخشد».
در مقابل آن، قطع رحم باعث تاريکى فضاى زندگى و کمبود روزى است.
* * *