تفسیر حکمت 140
وَقَالَ عَلَيهِ السَّلامُ
مَا عَالَ مَنِ اقْتَصَدَ.
ترجمه
شرح و تفسیر
بهترين راه مبارزه با فقر
اميرمؤمنان (عليه السلام) در اين کلام کوتاه و نورانى خود آثار ميانه روى در امور را بيان کرده و مى فرمايد: «کسى که در هزينه کردن ميانه روى کند هرگز فقير نخواهد شد»؛ (مَا عَالَ مَنِ اقْتَصَدَ).
«عال» از ريشه «عيل» (بر وزن عين) در اصل به معناى عيالمند شدن است؛ ولى اين واژه به معناى فقير نيز به کار رفته است. بعضى گفته اند که اگر از ريشه «عول» باشد به معناى فزونى عيال است و اگر از ريشه «عيل» باشد به معناى فقر است و «اقتصاد» به معناى ميانه روى در هر کار مخصوصآ در امور مالى است.
اين معنا امروز، هم در مقياس کوچک خانواده و هم در مقياس وسيع جامعه ثابت شده است که اگر از اسراف و تبذير پرهيز شود و در هزينه کردن سرمايه ها صرف جويى و ميانه روى گردد بسيارى از مشکلات حل مى شود؛ مشکل، زمانى براى فرد يا جامعه پيدا مى شود که حساب دقيقى براى هزينه ها و نيازها در نظر نگيرند و يا بى حساب و کتاب آنچه را که دارند هزينه کنند که به يقين زمانى فرامى رسد که در فقر فرو مى روند.
در منابع اسلامى نيز روايات فراوانى در اين زمينه ديده مى شود، از جمله در روايتى از رسول خدا (صلي الله عليه و آله) مى خوانيم: «الإقْتِصادُ فِى النَّفَقَةِ نِصْفُ الْمَعِيشَةِ؛ ميانه روى در مخارج زندگى نيمى از معيشت انسان را تأمين مى کند».
در حديثى از اميرمؤمنان (عليه السلام) در غررالحکم مى خوانيم: «مَنْ صَحِبَ الْإِقْتِصادَ دامَتْ صُحْبَةُ الْغِنى لَهُ وَجَبَرَ الْإِقْتِصادُ فَقْرَهُ وَخَلَلَهُ؛ کسى که همنشين ميانه روى باشد غنا و بى نيازى پيوسته همنشين او خواهد بود و اقتصاد، فقر او را جبران ومشکلات او را برطرف مى سازد».
در حديث ديگرى از امام صادق (عليه السلام) آمده است: «ضَمِنْتُ لِمَنْ اِقْتَصَدَ أنْ لا يَفْتَقِرُ؛ من ضمانت مى کنم کسى که ميانه روى پيشه کند هيچ گاه فقير نشود».
البته ميانه روى نه تنها در مسائل اقتصادى و مالى در مقياس فرد و جامعه، بلکه در همه کارها مطلوب است حتى توصيه شده که مؤمنان در عبادت نيز که وسيله قرب الى الله است ميانه روى را از دست ندهند.
مرحوم «کلينى» در کتاب کافى بابى تحت عنوان اقتصاد در عبادت آورده که نخستين حديثش از رسول خدا (صلي الله عليه و آله) است: «إنَّ هذا الدّينُ مَتِينٌ فَاَوْغِلُوا فيهِ بِرِفْقٍ وَلا تُکَرِّهُوا عِبادَةَ اللهِ إلى عِبادِ اللهِ فَتَکُونُوا کَالرّاکِبِ الْمُنْبَتِّ الَّذي لا سَفَرآ قَطَعَ وَلا ظَهْرآ أبْقى؛ اين آئين، حساب شده و متين است. در اين مسير با مدارا حرکت کنيد و بندگان خدا را به عبادت زياد مجبور نکنيد که همانند سوار وامانده اى مى شويد که نه به مقصد رسيده و نه حيوان را سالم گذاشته است».
* * * .
اميرمؤمنان (عليه السلام) در اين کلام کوتاه و نورانى خود آثار ميانه روى در امور را بيان کرده و مى فرمايد: «کسى که در هزينه کردن ميانه روى کند هرگز فقير نخواهد شد»؛ (مَا عَالَ مَنِ اقْتَصَدَ).
«عال» از ريشه «عيل» (بر وزن عين) در اصل به معناى عيالمند شدن است؛ ولى اين واژه به معناى فقير نيز به کار رفته است. بعضى گفته اند که اگر از ريشه «عول» باشد به معناى فزونى عيال است و اگر از ريشه «عيل» باشد به معناى فقر است و «اقتصاد» به معناى ميانه روى در هر کار مخصوصآ در امور مالى است.
اين معنا امروز، هم در مقياس کوچک خانواده و هم در مقياس وسيع جامعه ثابت شده است که اگر از اسراف و تبذير پرهيز شود و در هزينه کردن سرمايه ها صرف جويى و ميانه روى گردد بسيارى از مشکلات حل مى شود؛ مشکل، زمانى براى فرد يا جامعه پيدا مى شود که حساب دقيقى براى هزينه ها و نيازها در نظر نگيرند و يا بى حساب و کتاب آنچه را که دارند هزينه کنند که به يقين زمانى فرامى رسد که در فقر فرو مى روند.
در منابع اسلامى نيز روايات فراوانى در اين زمينه ديده مى شود، از جمله در روايتى از رسول خدا (صلي الله عليه و آله) مى خوانيم: «الإقْتِصادُ فِى النَّفَقَةِ نِصْفُ الْمَعِيشَةِ؛ ميانه روى در مخارج زندگى نيمى از معيشت انسان را تأمين مى کند».
در حديثى از اميرمؤمنان (عليه السلام) در غررالحکم مى خوانيم: «مَنْ صَحِبَ الْإِقْتِصادَ دامَتْ صُحْبَةُ الْغِنى لَهُ وَجَبَرَ الْإِقْتِصادُ فَقْرَهُ وَخَلَلَهُ؛ کسى که همنشين ميانه روى باشد غنا و بى نيازى پيوسته همنشين او خواهد بود و اقتصاد، فقر او را جبران ومشکلات او را برطرف مى سازد».
در حديث ديگرى از امام صادق (عليه السلام) آمده است: «ضَمِنْتُ لِمَنْ اِقْتَصَدَ أنْ لا يَفْتَقِرُ؛ من ضمانت مى کنم کسى که ميانه روى پيشه کند هيچ گاه فقير نشود».
البته ميانه روى نه تنها در مسائل اقتصادى و مالى در مقياس فرد و جامعه، بلکه در همه کارها مطلوب است حتى توصيه شده که مؤمنان در عبادت نيز که وسيله قرب الى الله است ميانه روى را از دست ندهند.
مرحوم «کلينى» در کتاب کافى بابى تحت عنوان اقتصاد در عبادت آورده که نخستين حديثش از رسول خدا (صلي الله عليه و آله) است: «إنَّ هذا الدّينُ مَتِينٌ فَاَوْغِلُوا فيهِ بِرِفْقٍ وَلا تُکَرِّهُوا عِبادَةَ اللهِ إلى عِبادِ اللهِ فَتَکُونُوا کَالرّاکِبِ الْمُنْبَتِّ الَّذي لا سَفَرآ قَطَعَ وَلا ظَهْرآ أبْقى؛ اين آئين، حساب شده و متين است. در اين مسير با مدارا حرکت کنيد و بندگان خدا را به عبادت زياد مجبور نکنيد که همانند سوار وامانده اى مى شويد که نه به مقصد رسيده و نه حيوان را سالم گذاشته است».
* * * .