از معاصى پنهانى بپرهيزيد
اميرمؤمنان (عليه السلام) در اين عبارت سرشار از حکمت به نکته اى اشاره مى کند که بسيارى عملاً از آن غافل اند يا خود را به غفلت مى زنند، مى فرمايد: «از عصيان خداوند در خلوتگاه ها بپرهيزيد، چراکه شاهد، همان حاکم و دادرس است»؛ (اِتَّقُوا مَعَاصِيَ آللّهِ فِي آلْخَلَوَاتِ، فَإِنَّ الشَّاهِدَ هُوَ آلْحَاکِمُ).
بسيارى از مردم به خصوص آن هايى که به پاکى و تقوا مشهورند يا موقعيت اجتماعى خاصى دارند از انجام معاصى آشکار پرهيز مى کنند؛ ولى در خلوتگاه از آن ابا ندارند. امام (عليه السلام) به اين گونه افراد هشدار مى دهد که از عصيان خدا در خلوتگاه نيز به شدت بپرهيزيد، زيرا در آن جا نيز خدا شاهد و ناظر آن هاست؛ همان خدايى که افزون بر شاهد و ناظر بودن، حاکم و قاضى درباره اعمال آن ها نيز هست.
در محاکم انسانى، شاهد و حاکم و مجرى حکم، سه فرد متفاوتند؛ ممکن است حاکم در شهادت شهود ترديد کند يا به دليل شک در وثاقت آن ها، يا احتمال اشتباه درباره آن ها به سبب قرائنى که موجب شک و ترديد مى شود، شهادتشان را نپذيرد؛ ولى آن جا که شاهد و حاکم يکى است اين گونه احتمالات راه ندارد.
قرآن مجيد نيز در آيات فراوانى بر اين مسئله تأکيد کرده است. در يک جا درباره کسانى که شبانه جلسات خصوصى تشکيل مى دانند و بر ضد پيامبر اکرم9 توطئه مى کردند مى فرمايد: (وَ هُوَ مَعَهُمْ إِذْ يُبَيِّتُونَ مَا لاَ يَرْضَى مِنَ الْقَوْلِ)؛ «و هنگامى که در مجالس شبانه، سخنانى که خدا راضى نبود مى گفتند، خدا با آن ها بود».
نيز در جاى ديگر مى فرمايد: (مَا يَکُونُ مِنْ نَّجْوَى ثَلاَثَةٍ إِلاَّ هُوَ رَابِعُهُمْ وَ لاَ خَمْسَةٍ إِلاَّ هُوَ سَادِسُهُمْ وَ لاَ أَدْنَى مِنْ ذَلِکَ وَ لاَ أَکْثَرَ إِلاَّ هُوَ مَعَهُمْ أَيْنَ مَا کَانُوا ثُمَّ يُنَبِّئُهُمْ بِمَا عَمِلُوا يَوْمَ الْقِيَامَةِ إِنَّ اللهَ بِکُلِّ شَىْءٍ عَلِيمٌ)؛ «هيچ گاه سه نفر با هم نجوا نمى کنند مگر اين که خدا چهارمين آن هاست، و هيچ گاه پنج نفر با هم نجوا نمى کنند مگر اين که خدا ششمين آن هاست، و نه تعدادى کمتر و نه بيشتر از آن مگر اين که او همراه آن هاست هر جا که باشند، سپس روز قيامت آن ها را از اعمالشان آگاه مى سازد، چرا که خدا به هرچيزى داناست!».
در جاى ديگر در عبارتى کوتاه و پرمعنا مى فرمايد: (وَ هُوَ مَعَکُمْ أَيْنَ مَا کُنْتُمْ)؛ «او با شماست هر جا که باشيد».
لقمان حکيم نيز به فرزندش هشدار مى دهد: (يَا بُنَىَّ إِنَّهَا إِنْ تَکُ مِثْقَالَ حَبَّةٍ مِّنْ خَرْدَلٍ فَتَکُنْ فِى صَخْرَةٍ أَوْ فِى السَّماوَاتِ أَوْ فِى الأَرْضِ يَأْتِ بِهَا اللهُ إِنَّ اللهَ لَطِيفٌ خَبِيرٌ)؛ «پسرم! اگر به اندازه سنگينى دانه خردلى (کار نيک يا بد) باشد، و در دلِ سنگى يا در (گوشه اى از) آسمان ها و زمين قرار گيرد، خدا آن را (در قيامت براى حساب) مى آورد؛ خداوند دقيق و آگاه است!».
اين تعليم قرآنى و الهى چنان مسلمانان را تربيت مى کند که خلوت و جلوتى براى خود قائل نباشند و همه جا را يکسان بدانند و به اين ترتيب از معاصى پنهانى که گاه بسيار خطرناک تر از معاصى آشکار است، بپرهيزند.
اين بحث را با حديثى از امام صادق (عليه السلام) از کتاب شريف کافى پايان مى دهيم. آن حضرت به يکى از يارانش فرمود: «خَفِ اللَّهَ کَأَنَّکَ تَرَاهُ وَ إِنْ کُنْتَ لا تَرَاهُ فَإِنَّهُ يَرَاکَ فَإِنْ کُنْتَ تَرَى أَنَّهُ لا يَرَاکَ فَقَدْ کَفَرْتَ وَ إِنْ کُنْتَ تَعْلَمُ أَنَّهُ يَرَاکَ ثُمَّ بَرَزْتَ لَهُ بِالْمَعْصِيَةِ فَقَدْ جَعَلْتَهُ مِنْ أَهْوَنِ النَّاظِرِينَ عَلَيْکَ؛ از خدا بترس آن گونه که گويى او را مى بينى (که شاهد و ناظر اعمال توست) و اگر تو او را نمى بينى او تو را مى بيند. اگر فکر کنى او تو را نمى بيند کافر شده اى (زيرا علم خدا را محدود شمرده اى) و اگر مى دانى تو را مى بيند؛ ولى باز در مقام معصيت او برمى آيى، او را از کمترين بينندگان خود قرار داده اى». زيرا از يک نگاه کننده عادى شرم دارى اما از خدا شرم نمى کنى که در خلوت گناه مى کنى.