خطبه در يک نگاه
اين خطبه که يکى از جامع ترين خطبه هاى نهج البلاغه است و بيشتر از معارف الهيّه سخن مى گويد درواقع از شش بخش تشکيل شده است: در بخش اوّل ـ همانند بسيارى از خطبه هاى نهج البلاغه ـ حمد و ستايش الهى و اسما وصفات او با تعبيرات بسيار دقيق و حساب شده، آمده است.
در بخش دوم، از رسالت پيامبر اکرم (صلي الله عليه و آله) و مأموريت ويژه و برنامه هاى عملى او سخن مى گويد.
در بخش سوم، انگشت روى آفرينش بعضى از جانداران، به عنوان نمونه زنده اى از نشانه هاى علم و قدرت پروردگار، گذاشته و به خصوص درباره مورچگان و آفرينش آسمان و زمين و خورشيد و ماه، بحث مى کند.
در بخش چهارم، به نتيجه گيرى از آنچه گفته شد مى پردازد و عظمت آفريدگار را در پشت اين صحنه هاى شگفت انگيز نشان مى دهد و به آن هايى که اين آيات عظمت حق را مى بينند و راه انکار را مى پويند هشدار مى دهد.
در بخش پنجم، بار ديگر به آفرينش موجود اعجاب انگيز ديگرى به نام ملخ ودقايق خلقت او مى پردازد.
و سرانجام در بخش ششم، باز به نتيجه گيرى جامعى پرداخته و خطبه را با يک بحث کلى درباره نظام آفرينش و عظمت آفريدگار وخضوع همه موجودات در برابر ذات پاک او به پايان مى رساند.
* * *
قابل توجّه است که در بسيارى از شرح هاى نهج البلاغه، نظم ميان خطبه ها از اين جا به هم مى خورد؛ بعضى خطبه محل بحث را که طبق نسخه صبحى صالح خطبه 185 است، تحت شماره 231 آورده اند (مانند ابن ابى الحديد وفيض الاسلام، که به جاى اين خطبه، خطبه همام را شماره 185 قرار داده اند) و بعضى تحت شماره 227 (مانند نسخه نهج البلاغه بنياد نهج البلاغه و شرح ابن ميثم).
مرحوم شارح خويى آن را با شماره 184 ذکر کرده است؛ ولى ما ـ همان گونه که خوانندگان محترم مى دانند ـ بر اساس نسخه صبحى صالح پيش مى رويم.

* * *