حمله هاى خطرناک
امام (عليه السلام) در اين کلام حکمت آميزش به يکى از تفاوت هاى ميان افراد باشخصيت و بزرگوار، و افراد پست و بى ارزش اشاره مى کند، مى فرمايد: «بترسيد از حمله افراد باشخصيت به هنگام نياز و گرسنگى و از حمله افراد پست به هنگام سيرى»؛ (احْذَرُوا صَوْلَةَ الْکَرِيمِ إِذَا جَاعَ، وَ اللَّئِيمِ إِذَا شَبِعَ).
درباره اين که منظور از گرسنگى و سيرى در اين عبارت حکيمانه معناى کنايى آن است يا معناى حقيقى، در ميان مفسران نهج البلاغه گفت وگوست؛ جمعى گرسنگى را کنايه از هر گونه نياز و يا تحت فشار و ظلم واقع شدن دانسته اند، با اين تفسير معناى جمله چنين مى شود: افراد بزرگوار و باشخصيت تنها هنگامى دست به حمله مى زنند که به آن ها ستم شود و يا نياز مبرم براى ادامه حيات پيدا کنند که در اين صورت براى گرفتن حق خود و دفاع در مقابل ظالمان غيرت آن ها به جوش مى آيد و حمله جانانه اى مى کنند؛ ولى لئيمان هنگامى که به نوايى برسند و بر مراد خويش سوار گردند طغيان مى کنند و افراد بى گناه را مورد حمله قرارمى دهند همچون حيوانات درنده اى که پس از سيرى، مست مى شوند.
در حالى که بعضى ديگر معتقدند «جُوع» در اين جا به همان معناى حقيقى يعنى گرسنگى است و «شَبَع» به معناى سيرى است و آن را اشاره به اين نکته مى دانند که افراد شجاع و باشخصيت پيش از رفتن به ميدان نبرد کمتر غذا مى خوردند مبادا ضربه اى بر شکم آن ها وارد شود و غذا بيرون ريزد و موجب سرافکندگى آنان شود؛ ولى لئيمان چنين نيستند. در هر حال تفسير اول مناسب تر به نظر مى رسد.
شاعر عرب مى گويد:
لا يَصْبِرُ الْحُرُّ تَحْتَ ضَيْمٍ *** وَ إنَّما يَصْبِرُ الْحِمارُ
آزادمرد در زير ستم صبر نمى کند. اين الاغ است که صبر مى کند!
شاعر ديگرى نيز مى گويد:
إذا أنْتَ أکْرَمتَ الکَريمَ مَلَکَتَهُ *** وَ إنْ أنْتَ أکْرَمتَ اللَئيمَ تَمَرَّدَا
اگر شخص کريم را اکرام و احترام کنى مالک او مى شوى ولى اگر لئيم را اکرام کنى (بيشتر) سرپيچى مى کند. .