حکمت 51
شرح و تفسیر حکمت 51
عيوب پنهان
اميرالمؤمنين (عليه السلام) در اين سخن حکيمانه اش اشاره به نکته مهمى کرده، مى فرمايد: «عيب تو (از چشم ها) پنهان است تا وقتى دنيا به تو اقبال دارد» (عَيْبُکَ مَسْتُورٌ مَا أَسْعَدَکَ جَدُّکَ).
«جَدّ» در لغت معانى زيادى دارد از جمله: عظمت، که آيه شريفه (إنَّهُ تَعالى جَدُّ رَبَّنا) ناظر به آن است، و بهره، نصيب، نعمت و بخت. در جمله مورد بحث اشاره به همان بهره و نصيب دنيوى است که گاهى از آن به بخت و شانس تعبير مى شود.
در واقع امام (عليه السلام) در اين عبارت کوتاه به چند نکته اشاره فرموده است:
نخست: هنگامى که دنيا به کسى اقبال کند ديگران تمام عيوب او را به فراموشى مى سپارند، بلکه گاهى عيب را حُسن معرفى مى کنند و به عکس، هنگامى که دنيا به کسى پشت کند صفات برجسته او را ناديده مى گيرند، بلکه گاهى عيب مى شمرند و اين اشتباه بزرگى است که بسيارى از مردم گرفتار آن اند.
دوم اين که انسان نبايد فقط به سخنان مردم نگاه کند، بلکه بايد بکوشد عيوب خويش را که به سبب اقبال دنيا، از چشم آن ها پنهان شده، دريابد و نيز محاسن و صفات نيک خود را که به دليل پشت کردن دنيا به او در نظر مردم ناچيز شمرده مى شود کم نشمرد. سوم اين که از زوال نعمت ها نگران نشود شايد خداوند مى خواهد بدين وسيله عيوب او را روشن سازد تا براى برطرف کردن آن بکوشد که اين خود نعمتى ازسوى پروردگار محسوب مى شود.
اين گفتار حکيمانه امام (عليه السلام) پيام ديگرى نيز دارد و آن اين که به هنگام اقبال دنيا به انسان، مغرور نشود و خود را برى از عيوب نداند، چرا که مردم عيوب او را ناديده مى گيرند و چه بسا از وى چنان تمجيد کنند که سبب غرور او گردد.
شبيه اين گفتار، سخن حکيمانه اى است که در حکمت نهم آمده بود که فرمود: «إِذَا أَقْبَلَتِ الدُّنْيَا عَلَى أَحَدٍ أَعَارَتْهُ مَحَاسِنَ غَيْرِهِ وَ إِذَا أَدْبَرَتْ عَنْهُ سَلَبَتْهُ مَحَاسِنَ نَفْسِهِ؛ هنگامى که دنيا به کسى روى آورد نيکى هاى ديگران را به او عاريت مى دهد و هنگامى که دنيا به کسى پشت کند نيکى هاى خودش را نيز از او سلب مى نمايد».
در زبان عرب ـ و احتمالاً زبان هاى ديگر ـ نيز ضرب المثل هاى جالبى در اين زمينه آمده است از جمله در يک ضرب المثل عربى مى خوانيم: «إذا أقْبَلَ الْبَخْتُ لَباضَتِ الدَجاجَةُ عَلَى الوَتَد، وَ إذا أدْبَرَ الْبَخْتُ أسْعَرَ الْهاوَنُ فِي الشَّمْسِ؛ هنگامى که دنيا به انسان اقبال کند مرغ، روى نوک ميخ تخم مى گذارد و هنگامى که دنيا به انسان پشت کند هاون در برابر آفتاب آتش مى گيرد».
اميرالمؤمنين (عليه السلام) در اين سخن حکيمانه اش اشاره به نکته مهمى کرده، مى فرمايد: «عيب تو (از چشم ها) پنهان است تا وقتى دنيا به تو اقبال دارد» (عَيْبُکَ مَسْتُورٌ مَا أَسْعَدَکَ جَدُّکَ).
«جَدّ» در لغت معانى زيادى دارد از جمله: عظمت، که آيه شريفه (إنَّهُ تَعالى جَدُّ رَبَّنا) ناظر به آن است، و بهره، نصيب، نعمت و بخت. در جمله مورد بحث اشاره به همان بهره و نصيب دنيوى است که گاهى از آن به بخت و شانس تعبير مى شود.
در واقع امام (عليه السلام) در اين عبارت کوتاه به چند نکته اشاره فرموده است:
نخست: هنگامى که دنيا به کسى اقبال کند ديگران تمام عيوب او را به فراموشى مى سپارند، بلکه گاهى عيب را حُسن معرفى مى کنند و به عکس، هنگامى که دنيا به کسى پشت کند صفات برجسته او را ناديده مى گيرند، بلکه گاهى عيب مى شمرند و اين اشتباه بزرگى است که بسيارى از مردم گرفتار آن اند.
دوم اين که انسان نبايد فقط به سخنان مردم نگاه کند، بلکه بايد بکوشد عيوب خويش را که به سبب اقبال دنيا، از چشم آن ها پنهان شده، دريابد و نيز محاسن و صفات نيک خود را که به دليل پشت کردن دنيا به او در نظر مردم ناچيز شمرده مى شود کم نشمرد. سوم اين که از زوال نعمت ها نگران نشود شايد خداوند مى خواهد بدين وسيله عيوب او را روشن سازد تا براى برطرف کردن آن بکوشد که اين خود نعمتى ازسوى پروردگار محسوب مى شود.
اين گفتار حکيمانه امام (عليه السلام) پيام ديگرى نيز دارد و آن اين که به هنگام اقبال دنيا به انسان، مغرور نشود و خود را برى از عيوب نداند، چرا که مردم عيوب او را ناديده مى گيرند و چه بسا از وى چنان تمجيد کنند که سبب غرور او گردد.
شبيه اين گفتار، سخن حکيمانه اى است که در حکمت نهم آمده بود که فرمود: «إِذَا أَقْبَلَتِ الدُّنْيَا عَلَى أَحَدٍ أَعَارَتْهُ مَحَاسِنَ غَيْرِهِ وَ إِذَا أَدْبَرَتْ عَنْهُ سَلَبَتْهُ مَحَاسِنَ نَفْسِهِ؛ هنگامى که دنيا به کسى روى آورد نيکى هاى ديگران را به او عاريت مى دهد و هنگامى که دنيا به کسى پشت کند نيکى هاى خودش را نيز از او سلب مى نمايد».
در زبان عرب ـ و احتمالاً زبان هاى ديگر ـ نيز ضرب المثل هاى جالبى در اين زمينه آمده است از جمله در يک ضرب المثل عربى مى خوانيم: «إذا أقْبَلَ الْبَخْتُ لَباضَتِ الدَجاجَةُ عَلَى الوَتَد، وَ إذا أدْبَرَ الْبَخْتُ أسْعَرَ الْهاوَنُ فِي الشَّمْسِ؛ هنگامى که دنيا به انسان اقبال کند مرغ، روى نوک ميخ تخم مى گذارد و هنگامى که دنيا به انسان پشت کند هاون در برابر آفتاب آتش مى گيرد».