دامنه غنا و فقر
امام (عليه السلام) در اين کلام پربارش اشاره به آثار غنا و فقر مى کند، مى فرمايد: «بى نيازى در غربت، وطن است و نيازمندى در وطن، غربت»؛ (الْغِنَى فِي الْغُرْبَةِ وَطَنٌ؛ وَ الْفَقْرُ فِي الْوَطَنِ غُرْبَةٌ).
وطن جايى است که انسان در آن جا متولد شده و چشم به روى خويشاوندان و بستگان و نزديکان گشوده و مورد علاقه آن ها قرار گرفته و در هر گوشه و کنار، آشنايى دارد، و غربت جايى است که انسان نه آشنايى دارد و نه دوست مهربانى و نه يار و مددکارى. امام (عليه السلام) مى فرمايد: شخص غنى هرجا برود به علت غنايش پيوندهاى محبت را با اين و آن برقرار مى سازد و به سبب بذل و بخشش، ياران و مددکارانى پيدا مى کند؛ ولى شخص فقير حتى در وطن خويش دوستان و بستگان را از دست مى دهد و گاه به صورت موجودى فراموش شده درمى آيد.
پيام امام (عليه السلام) در اين سخن اين است که مؤمنان بايد بکوشند که بى نياز شوند و به هنگام غنا و بى نيازى از مال و ثروت خويش براى جلب و جذب قلوب و کمک به نيازمندان استفاده کنند، از عواقب فقر بترسند، چرا که فقر مايه ذلت و گاه مطابق بعضى از روايات سبب کفر مى شود. البته اين فقر با فقرى که در روايات از آن تعريف و تمجيد شده تفاوت آشکارى دارد؛ فقر ممدوح به معناى «ساده زيستن» و يا «فقر الى الله» است.
در اين باره در ذيل حکمت سوم شرح بيشترى بيان کرديم.