حکمت 68
شرح و تفسیر حکمت 68
زينت فقر و غنا
امام (عليه السلام) در اين گفتار حکيمانه اش درباره زينت فقر و زينت غنا مى فرمايد: «خويشتن دارى و عفت، زينت فقر و شکرگزارى زينت غناست»؛ (الْعَفَافُ زِينَةُ الْفَقْرِ، وَ الشُّکْرُ زِينَةُ الْغِنَى).
فقير در معرض آفات مختلفى قرار دارد: اظهار حاجت توأم با ذلت، دست بردن به سوى اموال حرام، ناسپاسى در برابر خداوند و مانند اين ها. اما اگر خويشتن دار باشد نه دست حاجت به سوى لئيمان مى برد و نه عزت نفس خود را زير پا مى گذارد، نه آلوده حرام مى شود و نه زبان به ناشکرى مى گشايد، بنابراين عفت به معناى خويشتن دارى، زينت فقر است، از اين رو خداوند از اين گونه فقيران در قرآن مجيد، با عظمت ياد کرده و مى فرمايد: (لِلْفُقَراءِ الَّذِينَ أُحْصِرُوا فِي سَبِيلِ اللّهِ لاَ يَسْتَطِيعُونَ ضَرْباً فِي الأَرْضِ يَحْسَبُهُمُ الْجَاهِلُ أَغْنِيَاءَ مِنَ التَّعَفُّفِ تَعْرِفُهُمْ بِسِيمَاهُمْ لا يَسْئَلُونَ النَّاسَ إِلْحَافًا)؛ «(انفاق شما به خصوص بايد) براى نيازمندانى باشد که در راه خدا در تنگنا قرار گرفتند (از وطن خود براى شرکت در ميدان جهاد آواره شده و در تأمين زندگى وامانده اند) آن ها نمى توانند (براى تأمين روزى) مسافرتى کنند و از شدت خويشتن دارى افراد ناآگاه آن ها را بى نياز مى پندارند؛ اما آن ها را از چهره هايشان مى توانى بشناسى. آنان هرگز با اصرار چيزى از کسى نمى خواهند». اين همان عفت است که زينت فقر است. البته بايد توجه داشت که عفت، هم معناى عام دارد و هم معناى خاص: معناى خاص آن پاک دامنى در مقابل آلودگى هاى جنسى و معناى عام آن هر گونه خويشتن دارى در برابر گناه و کارهاى زشت و پست است.
در حديث ديگرى از امام (عليه السلام) در غررالحکم مى خوانيم: «مَنْ عَفَّ خَفَّ وِزْرُهُ وَ عَظُمَ عِنْدَاللّهِ قَدْرُهُ؛ آن کس که عفاف پيشه کند بار گناهش سبک و قدر و مقامش در پيشگاه خدا افزون مى شود».
و اما غنا: بهترين زينت غنا شکرگزارى است؛ نه تنها شکر لفظى بلکه شکر عملى. اغنيا و ثروتمندانى که شکر عملى به جا مى آورند، به نيازمندان کمک مى کنند، در کارهاى خير و عام المنفعه سرمايه گذارى مى نمايند، به آن ها که وام مى خواهند وام مى دهند و حتى به کسانى که محتاج اند و روى سؤال ندارند به طور پنهانى کمک مى کنند آن ها برترين زينت را در زندگى براى خود فراهم کرده اند، در پيشگاه خدا آبرومندند و در برابر خلق خدا نيز داراى شخصيت و آبرو هستند و چه زينتى از اين بالاتر.
اما اگر غنىّ راه طغيان پيش گيرد، در کمک به ديگران بخل بورزد، و آلوده شهوات و عيش و نوش گردد، در نظر همه زشت و منفور خواهد شد.
البته همه بايد شکر نعمت هاى خدا را به جا آورند؛ ولى اين کار براى آن ها که مشمول نعمت بيشترى هستند زيبنده تر، بلکه لازم تر است.
شکر نعمت را بايد از پيامبران بزرگ الهى ياد گرفت؛ سليمان (عليه السلام) که ملک و حکومت بى مانندى داشت و جن و انس سر به فرمان او بودند و بسيارى از قواى زمين و آسمان در خدمت او قرار داشتند هنگامى که مى بيند يکى از شاگردانش به نام «آصف بن برخيا» چنان مقام والاى روحانى پيدا کرده که مى تواند تخت «بلقيس» را در يک چشم برهم زدن از شهر سبأ به شام نزد وى آورد مى گويد: (هَذَا مِنْ فَضلِ رَبِّى لِيَبْلُوَنِى أَشْکُرُ أَمْ أَکْفُرُ)؛ «خداوند چنين نعمتى را در اختيار من گذاشته تا مرا بيازمايد که آيا شکر نعمت به جاى مى آورم يا نه (و به يقين من شاکر و سپاسگزار اويم)».
براى غنىّ شکرگزارى نه تنها زينت، بلکه موجب فزونى نعمت است. رسول خدا (صلي الله عليه و آله) فرمود: «مَا فَتَحَ اللَّهُ عَلَى عَبْدٍ بَابَ شُکْرٍ فَخَزَنَ عَنْهُ بَابَ الزِّيَادَةِ؛ خدا درِ شکرگزارى را به روى کسى نگشود که زيادى نعمت را از او بازدارد».
امام (عليه السلام) در اين گفتار حکيمانه اش درباره زينت فقر و زينت غنا مى فرمايد: «خويشتن دارى و عفت، زينت فقر و شکرگزارى زينت غناست»؛ (الْعَفَافُ زِينَةُ الْفَقْرِ، وَ الشُّکْرُ زِينَةُ الْغِنَى).
فقير در معرض آفات مختلفى قرار دارد: اظهار حاجت توأم با ذلت، دست بردن به سوى اموال حرام، ناسپاسى در برابر خداوند و مانند اين ها. اما اگر خويشتن دار باشد نه دست حاجت به سوى لئيمان مى برد و نه عزت نفس خود را زير پا مى گذارد، نه آلوده حرام مى شود و نه زبان به ناشکرى مى گشايد، بنابراين عفت به معناى خويشتن دارى، زينت فقر است، از اين رو خداوند از اين گونه فقيران در قرآن مجيد، با عظمت ياد کرده و مى فرمايد: (لِلْفُقَراءِ الَّذِينَ أُحْصِرُوا فِي سَبِيلِ اللّهِ لاَ يَسْتَطِيعُونَ ضَرْباً فِي الأَرْضِ يَحْسَبُهُمُ الْجَاهِلُ أَغْنِيَاءَ مِنَ التَّعَفُّفِ تَعْرِفُهُمْ بِسِيمَاهُمْ لا يَسْئَلُونَ النَّاسَ إِلْحَافًا)؛ «(انفاق شما به خصوص بايد) براى نيازمندانى باشد که در راه خدا در تنگنا قرار گرفتند (از وطن خود براى شرکت در ميدان جهاد آواره شده و در تأمين زندگى وامانده اند) آن ها نمى توانند (براى تأمين روزى) مسافرتى کنند و از شدت خويشتن دارى افراد ناآگاه آن ها را بى نياز مى پندارند؛ اما آن ها را از چهره هايشان مى توانى بشناسى. آنان هرگز با اصرار چيزى از کسى نمى خواهند». اين همان عفت است که زينت فقر است. البته بايد توجه داشت که عفت، هم معناى عام دارد و هم معناى خاص: معناى خاص آن پاک دامنى در مقابل آلودگى هاى جنسى و معناى عام آن هر گونه خويشتن دارى در برابر گناه و کارهاى زشت و پست است.
در حديث ديگرى از امام (عليه السلام) در غررالحکم مى خوانيم: «مَنْ عَفَّ خَفَّ وِزْرُهُ وَ عَظُمَ عِنْدَاللّهِ قَدْرُهُ؛ آن کس که عفاف پيشه کند بار گناهش سبک و قدر و مقامش در پيشگاه خدا افزون مى شود».
و اما غنا: بهترين زينت غنا شکرگزارى است؛ نه تنها شکر لفظى بلکه شکر عملى. اغنيا و ثروتمندانى که شکر عملى به جا مى آورند، به نيازمندان کمک مى کنند، در کارهاى خير و عام المنفعه سرمايه گذارى مى نمايند، به آن ها که وام مى خواهند وام مى دهند و حتى به کسانى که محتاج اند و روى سؤال ندارند به طور پنهانى کمک مى کنند آن ها برترين زينت را در زندگى براى خود فراهم کرده اند، در پيشگاه خدا آبرومندند و در برابر خلق خدا نيز داراى شخصيت و آبرو هستند و چه زينتى از اين بالاتر.
اما اگر غنىّ راه طغيان پيش گيرد، در کمک به ديگران بخل بورزد، و آلوده شهوات و عيش و نوش گردد، در نظر همه زشت و منفور خواهد شد.
البته همه بايد شکر نعمت هاى خدا را به جا آورند؛ ولى اين کار براى آن ها که مشمول نعمت بيشترى هستند زيبنده تر، بلکه لازم تر است.
شکر نعمت را بايد از پيامبران بزرگ الهى ياد گرفت؛ سليمان (عليه السلام) که ملک و حکومت بى مانندى داشت و جن و انس سر به فرمان او بودند و بسيارى از قواى زمين و آسمان در خدمت او قرار داشتند هنگامى که مى بيند يکى از شاگردانش به نام «آصف بن برخيا» چنان مقام والاى روحانى پيدا کرده که مى تواند تخت «بلقيس» را در يک چشم برهم زدن از شهر سبأ به شام نزد وى آورد مى گويد: (هَذَا مِنْ فَضلِ رَبِّى لِيَبْلُوَنِى أَشْکُرُ أَمْ أَکْفُرُ)؛ «خداوند چنين نعمتى را در اختيار من گذاشته تا مرا بيازمايد که آيا شکر نعمت به جاى مى آورم يا نه (و به يقين من شاکر و سپاسگزار اويم)».
براى غنىّ شکرگزارى نه تنها زينت، بلکه موجب فزونى نعمت است. رسول خدا (صلي الله عليه و آله) فرمود: «مَا فَتَحَ اللَّهُ عَلَى عَبْدٍ بَابَ شُکْرٍ فَخَزَنَ عَنْهُ بَابَ الزِّيَادَةِ؛ خدا درِ شکرگزارى را به روى کسى نگشود که زيادى نعمت را از او بازدارد».