حکمت 71
شرح و تفسیر حکمت 71
نشانه کمال عقل
امام (عليه السلام) به اهميت سکوت و کم گويى اشاره کرده، مى فرمايد: «هنگامى که عقل کامل گردد سخن کم مى شود»؛ (إِذَا تَمَّ الْعَقْلُ نَقَصَ الْکَلامُ).
رابطه کمال و تمام عقل با کم سخن گفتن از اين جا روشن مى شود که اولاً ريشه مفهوم عقل، منع و جلوگيرى است و زانوبند شتر را به اين علت «عقال» مى گويند که او را از حرکت بازمى دارد و از آن جا که سخنان سنجيده، کم است و سخنان نسنجيده بسيار، عقل به انسان مى گويد: بيشتر بينديش و کمتر بگو.
ثانيآ مطالبى که گفتن آن ضرورت دارد نسبت به فضول کلام و سخنان زيادى بسيار کمتر است، از اين رو افراد عاقل غالبآ خاموش اند و به موقع سخن مى گويند.
ثالثآ انسان عاقل مى داند که بيشترين و مهم ترين گناهان با زبان انجام مى شود بدين سبب براى محفوظ ماندن از عواقب زيان بار گناه سعى مى کند کمتر سخن بگويد؛ ولى متأسفانه افرادى را مى بينيم که دم از ايمان مى زنند ولى گويى سخنان خود را جزء اعمال خود به حساب نمى آورند؛ در مجالس از آغاز تا پايان از بيان سخنان لغو و بيهوده يا سخنانى که آميخته با غيبت، اهانت و تهمت باشد ابا ندارند. انسان عاقل هرگز خود را گرفتار عواقب سوء پرگويى نمى کند.
رابعآ گفتار زياد، نيروها و انرژى هاى ذخيره انسان را بر باد مى دهد و وقت عزيز او را تلف مى کند و موجب دشمنى ها و عداوت ها مى شود، بنابراين عقل وشرع به ما فرمان مى دهد که کم بگوييد و گزيده بگوييد. در حديثى از همان حضرت در غررالحکم مى خوانيم: «إيّاکَ وَ فُضُولَ الْکَلامِ فَإنَّهُ يُظْهِرُ مِنْ عُيُوبِکَ ما بَطَنَ وَ يُحَرِّکُ عَلَيْکَ مِنْ أعْدائِکَ ما سَکَنَ؛ از زياده گويى بپرهيز که عيب هاى نهانى تو را ظاهر مى سازد و کينه هاى آرام گرفته دشمنانت را بر ضد تو تحريک مى کند».
در حديثى از رسول خدا (صلي الله عليه و آله) مى خوانيم: «إنَّ الرَّجُلَ لَيَتَحَدَّثُ بِالْحَديثِ ما يُريدُ بِهِ سُوءاً إلّا لِيُضْحِکَ بِهِ الْقَوْمَ يَهْوي بِهِ أبْعَدَ مِنَ السَّماءِ؛ انسان گاهى سخنى مى گويد که قصد بدى از آن ندارد جز اين که مى خواهد مردم را بخنداند ولى به سبب آن (از مقام خود) سقوط مى کند بيش از فاصله زمين و آسمان».
احاديث اسلامى درباره سکوت و کم سخن گفتن و پرهيز از خطرات زبان بسيار زياد است که در اين مختصر نمى گنجد. اين سخن را با حديث ديگرى از پيغمبر اکرم (صلي الله عليه و آله) پايان مى دهيم که فرمود: «مِنْ حُسْنِ إِسْلامِ الْمَرْءِ تَرْکُهُ مَا لا يَعْنِيهِ؛ از نشانه هاى خوبى اسلامِ انسان، سخن نگفتن درباره امورى است که به او ارتباطى ندارد. .
امام (عليه السلام) به اهميت سکوت و کم گويى اشاره کرده، مى فرمايد: «هنگامى که عقل کامل گردد سخن کم مى شود»؛ (إِذَا تَمَّ الْعَقْلُ نَقَصَ الْکَلامُ).
رابطه کمال و تمام عقل با کم سخن گفتن از اين جا روشن مى شود که اولاً ريشه مفهوم عقل، منع و جلوگيرى است و زانوبند شتر را به اين علت «عقال» مى گويند که او را از حرکت بازمى دارد و از آن جا که سخنان سنجيده، کم است و سخنان نسنجيده بسيار، عقل به انسان مى گويد: بيشتر بينديش و کمتر بگو.
ثانيآ مطالبى که گفتن آن ضرورت دارد نسبت به فضول کلام و سخنان زيادى بسيار کمتر است، از اين رو افراد عاقل غالبآ خاموش اند و به موقع سخن مى گويند.
ثالثآ انسان عاقل مى داند که بيشترين و مهم ترين گناهان با زبان انجام مى شود بدين سبب براى محفوظ ماندن از عواقب زيان بار گناه سعى مى کند کمتر سخن بگويد؛ ولى متأسفانه افرادى را مى بينيم که دم از ايمان مى زنند ولى گويى سخنان خود را جزء اعمال خود به حساب نمى آورند؛ در مجالس از آغاز تا پايان از بيان سخنان لغو و بيهوده يا سخنانى که آميخته با غيبت، اهانت و تهمت باشد ابا ندارند. انسان عاقل هرگز خود را گرفتار عواقب سوء پرگويى نمى کند.
رابعآ گفتار زياد، نيروها و انرژى هاى ذخيره انسان را بر باد مى دهد و وقت عزيز او را تلف مى کند و موجب دشمنى ها و عداوت ها مى شود، بنابراين عقل وشرع به ما فرمان مى دهد که کم بگوييد و گزيده بگوييد. در حديثى از همان حضرت در غررالحکم مى خوانيم: «إيّاکَ وَ فُضُولَ الْکَلامِ فَإنَّهُ يُظْهِرُ مِنْ عُيُوبِکَ ما بَطَنَ وَ يُحَرِّکُ عَلَيْکَ مِنْ أعْدائِکَ ما سَکَنَ؛ از زياده گويى بپرهيز که عيب هاى نهانى تو را ظاهر مى سازد و کينه هاى آرام گرفته دشمنانت را بر ضد تو تحريک مى کند».
در حديثى از رسول خدا (صلي الله عليه و آله) مى خوانيم: «إنَّ الرَّجُلَ لَيَتَحَدَّثُ بِالْحَديثِ ما يُريدُ بِهِ سُوءاً إلّا لِيُضْحِکَ بِهِ الْقَوْمَ يَهْوي بِهِ أبْعَدَ مِنَ السَّماءِ؛ انسان گاهى سخنى مى گويد که قصد بدى از آن ندارد جز اين که مى خواهد مردم را بخنداند ولى به سبب آن (از مقام خود) سقوط مى کند بيش از فاصله زمين و آسمان».
احاديث اسلامى درباره سکوت و کم سخن گفتن و پرهيز از خطرات زبان بسيار زياد است که در اين مختصر نمى گنجد. اين سخن را با حديث ديگرى از پيغمبر اکرم (صلي الله عليه و آله) پايان مى دهيم که فرمود: «مِنْ حُسْنِ إِسْلامِ الْمَرْءِ تَرْکُهُ مَا لا يَعْنِيهِ؛ از نشانه هاى خوبى اسلامِ انسان، سخن نگفتن درباره امورى است که به او ارتباطى ندارد. .