دانش، گمشده مؤمن است
آنچه در اين کلام گهربار آمده است شبيه چيزى است که در کلام قبل آمد؛ اما به تعبير و به شکل ديگر.
امام (عليه السلام) براى اين که نامحدودبودن منبع علم را روشن سازد تشبيه زيبايى کرده، مى فرمايد: «علم و دانش، گمشده مؤمن است، بنابراين دانش را بگير، هر چند از اهل نفاق باشد»؛ (الْحِکْمَةُ ضَالَّةُ الْمُوْمِنِ، فَخُذِ الْحِکْمَةَ وَ لَوْ مِنْ أَهْلِ النِّفَاقِ).
روشن است که هرگاه انسان گمشده پرارزشى داشته باشد دائمآ به دنبال آن مى گردد و آن را نزد هر کس ببيند از او مى گيرد؛ خواه آن شخص مؤمن باشد يا کافر، منافق باشد يا مشرک، نيکوکار باشد يا بدکار. اين سخن در واقع نشان مى دهد که صاحبان اصلى علم و دانش افراد باايمان اند و منافقان و فاسدان غاصبانه از آن استفاده مى کنند و چه بسا آن را وسيله اى براى رسيدن به اهداف سوء خود قرار مى دهند، بنابراين، صاحبان حقيقى آن، که مؤمنان اند هر جا که آن را بيابند به فراگيرى و داشتن آن سزاوارترند.
شبيه چيزى که به صورت گسترده تر در قرآن مجيدآمده است؛ در سوره اعراف، آيه 32 مى خوانيم: (قُلْ مَنْ حَرَّمَ زينَةَ اللّهِ الَّتي أَخْرَجَ لِعِبادِهِ وَ الطَّيِّباتِ مِنَ الرِّزْقِ قُلْ هِيَ لِلَّذينَ آمَنُوا فِي الْحَياةِ الدُّنْيا خالِصَةً يَوْمَ الْقِيامَةِ کَذَلِکَ نُفَصِّلُ الاْياتِ لِقَوْمٍ يَعْلَمُونَ)؛«بگو: چه کسى زينت هاى الهى راکه براى بندگان خودآفريده و (همچنين) روزى هاى پاکيزه را حرام کرده است؟ بگو اين ها در زندگى دنيا از آن کسانى است که ايمان آورده اند (هر چند ديگران نيز از آن استفاده مى کنند ولى) در قيامت خالص براى مؤمنان خواهد بود. اين گونه آيات خود را براى کسانى که آگاه اند شرح مى دهيم».
گرچه آيه ناظر به مواهب مادى است؛ ولى به طور مسلم مواهب معنوى را نيز شامل مى شود.
در شرح نهج البلاغه ابن ابى الحديد آمده است که روزى «حجاج» خطبه خواند و در ضمن آن گفت: «إنَّ اللّهَ أمَرَنا بِطَلَبِ الاْخِرَةِ وَ کَفانا مَؤنَةَ الدُّنْيا فَلْيَتَنا کُفينا مَؤنَةُ الاْخِرَةِ وَ أُمرْنا بِطَلَبِ الدُّنْيا؛ خداوند ما را به طلب آخرت دستور داده و روزى دنيوى ما را ضمانت کرده است. اى کاش آخرت را براى ما تضمين مى کرد و ما مأمور به طلب دنيا بوديم». حسن بصرى اين سخن را شنيد و گفت : «هذهِ ضالَّةُ الْمؤمِنْ خَرَجَتْ مِنْ قَلْبِ الْمُنافِقِ؛ اين همان گمشده مؤمن است که از قلب منافقى خارج شده است». .