راه رفع خستگى روح
اميرمؤمنان (عليه السلام) در اين سخن حکمت آميز خود به نکته روانى مهمى که در زندگى انسان تأثير شايان توجهى دارد اشاره کرده، مى فرمايد: «اين قلب ها همچون بدن ها ملول و افسرده مى شوند، براى رفع ملالت آن ها لطايف حکمت آميز را انتخاب کنيد»؛ (إِنَّ هَذِهِ الْقُلُوبَ تَمَلُّ کَمَا تَمَلُّ الْأَبْدَانُ، فَابْتَغُوا لَهَا طَرَائِفَ الْحِکَمِ).
بى شک، انسان بعد از انجام کارى سنگين، خسته مى شود و نياز به استراحت و تفريح براى رفع خستگى دارد که آن استراحت اهميتش کمتر از آن کار نيست، زيرا بدن وى را براى شروع کار ديگر آماده مى کند. روح انسان نيز چنين است؛ حل مسائل پيچيده علمى و مشکلات اجتماعى و سياسى و فرهنگى او را خسته مى کند. بايد به او آرامش داد که از طرق مختلفى تأمين مى شود: گاه رفتن به دامان طبيعت و ديدن مناظر زيبا، باغ ها و گلستان ها، آبشارها و سبزه ها و شنيدن صداى مرغان چمن و مشاهده پرندگان زيبا و گاه به وسيله شنيدن طنزهاى پرمعنا و گاه گفت و گوهاى دوستانه با رفقاى مورد علاقه و گاه مطالعه تاريخ پيشينيان. همه اين ها مى تواند به روح خسته انسان آرامش دهد؛ ولى از همه مهم تر همان سخنان زيباى حکمت آميز است که گاه در قالب شعر و گاه در قالب نثر ادا مى شود که هم چيزى بر دانش انسان مى افزايد و هم براى او شادى مى آفريند. شايد به همين دليل است که جمعى از بزرگان علماى دين کتاب هاى مشتمل بر قصه هاى زيبا، شعرهاى جالب و لطيفه هاى خوب نوشته اند تا طالبان علم به هنگام خستگى آن ها را بخوانند و رفع خستگى کنند.
به کار بستن اين دستور مبارک امام (عليه السلام) مى تواند به صورت شخصى باشد يا به صورت جمعى و عام به اين معنا که هر انسانى لازم است براى خود جهت مواقع خستگى از کارهاى علمى يا اجتماعى، برنامه ريزى داشته باشد تا بتواند با نشاط بيشتر به کارهاى مثبت خود ادامه دهد و نيز براى مراکز علمى و جمعيت هاى مختلف بايد برنامه ريزى هايى شود که آن ها را به هنگام خستگى از کار و ملالت، نشاط و آرامش بخشد.
بى ترديد ساعات يا دقايقى که انسان به طرائف الحکم مى پردازد («طرائف» جمع «طريفه» به هرچيز تازه و جالب و شگفت انگيز گفته مى شود) از ساعات مفيد عمر اوست، زيرا هم آموزندگى دارد و هم نشاط و هم سبب مى شود بازدهى کار او بيشتر گردد. همان گونه که در حکمت 390 نيز آمده که امام (عليه السلام) مى فرمايد: «لِلْمُوْمِنِ ثَلاثُ سَاعَاتٍ: فَسَاعَةٌ يُنَاجِي فِيهَا رَبَّهُ وَسَاعَةٌ يَرُمُّ مَعَاشَهُ وَسَاعَةٌ يُخَلِّي بَيْنَ نَفْسِهِ وَبَيْنَ لَذَّتِهَا فِيمَا يَحِلُّ وَيَجْمُلُ وَلَيْسَ لِلْعَاقِلِ أَنْ يَکُونَ شَاخِصاً إِلاَّ فِي ثَلاثٍ: مَرَمَّةٍ لِمَعَاشٍ أَوْ خُطْوَةٍ فِي مَعَادٍ أَوْ لَذَّةٍ فِي غَيْرِ مُحَرَّمٍ؛ انسان باايمان ساعات زندگى خود را به سه بخش تقسيم مى کند: بخشى را صرف عبادت و مناجات با پروردگارش مى نمايد بخش ديگرى را در طريق اصلاح معاش و زندگى به کار مى گيرد و بخش سوم را در راه بهره گيرى از لذت هاى حلال و دلپسند صرف مى کند».
شبيه اين مضمون در بحارالانوار از پيغمبر اکرم (صلي الله عليه و آله) به عنوان يکى از مطالبى که در صحف ابراهيم ازسوى خدا نازل شد، آمده است. .