حکمت 98
شرح و تفسیر حکمت 98
تنها روايت کردن کافى نيست
امام (عليه السلام) در اين گفتار حکيمانه معيارى براى نقل اخبار به دست مى دهد، مى فرمايد: «هنگامى که خبرى را مى شنويد در آن بينديشيد (و حقيقت محتواى آن را درک کنيد) تا آن را به کار بنديد نه اين که تفکر فقط براى نقل به ديگران باشد، زيرا راويان علم بسيارند و رعايت کنندگان آن کم»؛ (اعْقِلُوا الْخَبَرَ إِذَا سَمِعْتُمُوهُ عَقْلَ رِعَايَةٍ لا عَقْلَ رِوَايَةٍ، فَإِنَّ رُوَاةَ الْعِلْمِ کَثِيرٌ، وَرُعَاتَهُ قَلِيلٌ).
«رعايه» و «رُعاة» (جمع «راعى» به معناى رعايت کننده) ممکن است اشاره به دقت براى درک و فهم حقيقت خبر و يا اشاره به رعايت کردن در مقام عمل باشد و هر دو نيز ممکن است؛ يعنى خبرها را بشنويد وحقيقت آن را دريابيد و به آن عمل کنيد.
«رِعايَه» در اصل به معناى زير نظر داشتن ستارگان و رصد کردن حرکات آن ها به وسيله منجمان يا چوپانى گوسفندان و مراقبت از آن هاست. نيز به معناى تدبير امور کشور به وسيله زمامداران آمده است و سپس به هرگونه مراقبت از چيزى اطلاق شده و در حديث مورد بحث همين معناى وسيع اراده شده است.
در مسائلى که به مقام وحى يا کلمات پيشوايان معصوم (عليهم السلام) منتهى مى شود سه مرحله وجود دارد: نخست نقل روايات، سپس فهم آن ها و بعد از آن عمل به مفهوم و محتوايشان. امام (عليه السلام) در گفتار مورد بحث، با تعبير «عَقْلَ رِوايَةٍ» گوشزد مى کند که نه روايت به تنهايى کافى است نه مجرد عقل و فهم آن، بلکه مهم، پوشيدن لباس عمل بر آن چيزى است که فهميده و درک کرده است و در اين مرحله حضرت مى فرمايد: راويان و گويندگان بسيارند؛ اما عاملان اندک.
اهميت عمل به روايات به اندازه اى است که در بسيارى از احاديث، علم بى عمل به منزله جهل شمرده شده و تنها علمى شايستگى اين نام را دارد که به عمل منتهى شود، در حديثى از اميرمومنان (عليه السلام) مى خوانيم: «ما عَلِمَ مَنْ لَم يَعْمَلْ بِعِلْمِهِ؛ کسى که به علمش عمل نکند عالم نيست» و در حديث ديگرى از آن حضرت مى خوانيم: «عِلْمٌ لايُصْلِحُکَ ضَلالٌ وَمالٌ لايَنْفَعُکَ وَبالٌ؛ علمى که تو را اصلاح نکند گمراهى است و مالى که سودى به تو نبخشد مايه خسارت و بدبختى است و عاقبت شوم و تلخى دارد».
در حديث ديگرى از رسول خدا (صلي الله عليه و آله) آمده است که به هنگام دعا عرضه مى داشت: «أللّهُمَّ إنّي أعُوذُ بِکَ مِنْ عِلْمٍ لايَنْفَعُ وَ مِنْ قَلْبٍ لايَخْشَعُ...؛ خدايا! به تو پناه مى برم از علمى که سودى نمى بخشد و از قلبى که خشوع ندارد...».
* * * .
امام (عليه السلام) در اين گفتار حکيمانه معيارى براى نقل اخبار به دست مى دهد، مى فرمايد: «هنگامى که خبرى را مى شنويد در آن بينديشيد (و حقيقت محتواى آن را درک کنيد) تا آن را به کار بنديد نه اين که تفکر فقط براى نقل به ديگران باشد، زيرا راويان علم بسيارند و رعايت کنندگان آن کم»؛ (اعْقِلُوا الْخَبَرَ إِذَا سَمِعْتُمُوهُ عَقْلَ رِعَايَةٍ لا عَقْلَ رِوَايَةٍ، فَإِنَّ رُوَاةَ الْعِلْمِ کَثِيرٌ، وَرُعَاتَهُ قَلِيلٌ).
«رعايه» و «رُعاة» (جمع «راعى» به معناى رعايت کننده) ممکن است اشاره به دقت براى درک و فهم حقيقت خبر و يا اشاره به رعايت کردن در مقام عمل باشد و هر دو نيز ممکن است؛ يعنى خبرها را بشنويد وحقيقت آن را دريابيد و به آن عمل کنيد.
«رِعايَه» در اصل به معناى زير نظر داشتن ستارگان و رصد کردن حرکات آن ها به وسيله منجمان يا چوپانى گوسفندان و مراقبت از آن هاست. نيز به معناى تدبير امور کشور به وسيله زمامداران آمده است و سپس به هرگونه مراقبت از چيزى اطلاق شده و در حديث مورد بحث همين معناى وسيع اراده شده است.
در مسائلى که به مقام وحى يا کلمات پيشوايان معصوم (عليهم السلام) منتهى مى شود سه مرحله وجود دارد: نخست نقل روايات، سپس فهم آن ها و بعد از آن عمل به مفهوم و محتوايشان. امام (عليه السلام) در گفتار مورد بحث، با تعبير «عَقْلَ رِوايَةٍ» گوشزد مى کند که نه روايت به تنهايى کافى است نه مجرد عقل و فهم آن، بلکه مهم، پوشيدن لباس عمل بر آن چيزى است که فهميده و درک کرده است و در اين مرحله حضرت مى فرمايد: راويان و گويندگان بسيارند؛ اما عاملان اندک.
اهميت عمل به روايات به اندازه اى است که در بسيارى از احاديث، علم بى عمل به منزله جهل شمرده شده و تنها علمى شايستگى اين نام را دارد که به عمل منتهى شود، در حديثى از اميرمومنان (عليه السلام) مى خوانيم: «ما عَلِمَ مَنْ لَم يَعْمَلْ بِعِلْمِهِ؛ کسى که به علمش عمل نکند عالم نيست» و در حديث ديگرى از آن حضرت مى خوانيم: «عِلْمٌ لايُصْلِحُکَ ضَلالٌ وَمالٌ لايَنْفَعُکَ وَبالٌ؛ علمى که تو را اصلاح نکند گمراهى است و مالى که سودى به تو نبخشد مايه خسارت و بدبختى است و عاقبت شوم و تلخى دارد».
در حديث ديگرى از رسول خدا (صلي الله عليه و آله) آمده است که به هنگام دعا عرضه مى داشت: «أللّهُمَّ إنّي أعُوذُ بِکَ مِنْ عِلْمٍ لايَنْفَعُ وَ مِنْ قَلْبٍ لايَخْشَعُ...؛ خدايا! به تو پناه مى برم از علمى که سودى نمى بخشد و از قلبى که خشوع ندارد...».
* * * .