حکمت 107
شرح و تفسیر حکمت 107
عالم جاهل منش
در اين گفتار حکيمانه و کوتاه و پرمعنا امام (عليه السلام) به عالمان بى عمل و آلوده به رذايل اخلاقى اشاره کرده، مى فرمايد: «چه بسيار دانشمندى که جهلش او را کشته در حالى که علمش با اوست؛ اما به حالش سودى نمى بخشد»؛ (رُبَّ عَالِمٍ قَدْ قَتَلَهُ جَهْلُهُ، وَعِلْمُهُ مَعَهُ لا يَنْفَعُهُ).
درباره اين که چگونه علم وجهل در وجود آن ها جمع مى شود؟ تفسيرهاى مختلفى مى توان بيان کرد.
از همه روشن تر اين که علم اگر با عمل همراه نشود همچون جهل است، بنابراين نکوهش امام (عليه السلام) از عالمانى است که از علم خود بهره نمى گيرند و به آن عمل نمى کنند و آن علم سبب هلاکت مادى و معنوى آن ها مى شود.
در حديثى در کتاب شريف کافى از اميرمؤمنان على (عليه السلام) مى خوانيم: «إنَّ الْعالِمَ الْعامِلَ بِغَيْرِهِ کَالْجاهِلِ الْحائِرِ الَّذي لا يَسْتَفيüقُ عَنْ جَهْلِهِ؛ شخص عالمى که به علمش عمل نکند مانند جاهل سرگردانى است که ازبيمارى جهل بهبود نمى يابد».
سپس حضرت در همان روايت مى فرمايد: «بَلْ قَدْ رَأيتُ أنَّ الْحُجَّةَ عَلَيْهِ أعْظَمُ وَالْحَسْرَةُ أدْوَمُ؛بلکه حجت الهى رابراوبزرگ تروحسرت او را پايدارتر ديدم».
همين عبارت با اندک تفاوتى در ذيل خطبه 110 نهج البلاغه نيز آمده است. در حديث ديگرى در غررالحکم از همان حضرت نقل شده است: «عِلْمٌ لايُصْلِحُکَ ضَلالٌ وَمالٌ لا يَنْفَعُکَ وَبالٌ؛ دانشى که تو را اصلاح نکند گمراهى است و ثروتى که تو را (در راه خشنودى خدا) سودى نبخشد بدبختى است».
اين احتمال نيز وجود دارد که منظور از «جهل» صفات جاهلانه اى مانند غرور و تکبر و خودخواهى و سودجويى و رياکارى باشد؛ هرگاه علم با اين صفات نکوهيده جاهلانه همراه گردد عالم را به نابودى مى کشاند، همان گونه که در طول تاريخ مصاديق زيادى دارد. آيا طلحه و زبير عالم به احکام اسلام و قرآن نبودند؟ آيا موقعيت على (عليه السلام) را در اسلام و نزد پيغمبر اکرم (صلي الله عليه و آله) نمى شناختند؟ چه شد که علمشان سودى به آن ها نبخشيد؟ آيا جز اين است که جاه طلبى و پيروى از هواى نفس آن ها را به جنگ جمل کشانيد و نه تنها علمشان به حالشان سودى نداشت، بلکه صفات جاهلانه آن ها سبب مرگشان در دنيا و مجازاتشان در آخرت شد؟ حدود هفده هزار نفر از مسلمانان را به کشتن دادند و هرگز نيز به مقصدشان در دنيا نرسيدند.
همچنين احتمال مى رود منظور اين باشد که ظواهرى از علم دارد ولى به عمق آن نرسيده است و به تعبير ديگر، علم او فاقد بصيرت است همان گونه که در حديثى از امام صادق (عليه السلام) مى خوانيم: «اَلْعامِلُ عَلى غَيْرِ بَصيرَةٍ کَالسّائِرِ عَلى غَيْرِ الطَّريقِ فَلا تُزيدُهُ سُرْعَةُ السَّيْرِ مِنَ الطَّريقِ إلاَّ بُعْداً؛ آن کس که بدون بينش وبصيرت عمل مى کند همانند کسى است که در بيراهه گام برمى دارد، چنين کسى هرقدر تندتر برود از راه اصلى دورتر مى شود».
جمع ميان اين تفسيرها نيز مانعى ندارد. .
در اين گفتار حکيمانه و کوتاه و پرمعنا امام (عليه السلام) به عالمان بى عمل و آلوده به رذايل اخلاقى اشاره کرده، مى فرمايد: «چه بسيار دانشمندى که جهلش او را کشته در حالى که علمش با اوست؛ اما به حالش سودى نمى بخشد»؛ (رُبَّ عَالِمٍ قَدْ قَتَلَهُ جَهْلُهُ، وَعِلْمُهُ مَعَهُ لا يَنْفَعُهُ).
درباره اين که چگونه علم وجهل در وجود آن ها جمع مى شود؟ تفسيرهاى مختلفى مى توان بيان کرد.
از همه روشن تر اين که علم اگر با عمل همراه نشود همچون جهل است، بنابراين نکوهش امام (عليه السلام) از عالمانى است که از علم خود بهره نمى گيرند و به آن عمل نمى کنند و آن علم سبب هلاکت مادى و معنوى آن ها مى شود.
در حديثى در کتاب شريف کافى از اميرمؤمنان على (عليه السلام) مى خوانيم: «إنَّ الْعالِمَ الْعامِلَ بِغَيْرِهِ کَالْجاهِلِ الْحائِرِ الَّذي لا يَسْتَفيüقُ عَنْ جَهْلِهِ؛ شخص عالمى که به علمش عمل نکند مانند جاهل سرگردانى است که ازبيمارى جهل بهبود نمى يابد».
سپس حضرت در همان روايت مى فرمايد: «بَلْ قَدْ رَأيتُ أنَّ الْحُجَّةَ عَلَيْهِ أعْظَمُ وَالْحَسْرَةُ أدْوَمُ؛بلکه حجت الهى رابراوبزرگ تروحسرت او را پايدارتر ديدم».
همين عبارت با اندک تفاوتى در ذيل خطبه 110 نهج البلاغه نيز آمده است. در حديث ديگرى در غررالحکم از همان حضرت نقل شده است: «عِلْمٌ لايُصْلِحُکَ ضَلالٌ وَمالٌ لا يَنْفَعُکَ وَبالٌ؛ دانشى که تو را اصلاح نکند گمراهى است و ثروتى که تو را (در راه خشنودى خدا) سودى نبخشد بدبختى است».
اين احتمال نيز وجود دارد که منظور از «جهل» صفات جاهلانه اى مانند غرور و تکبر و خودخواهى و سودجويى و رياکارى باشد؛ هرگاه علم با اين صفات نکوهيده جاهلانه همراه گردد عالم را به نابودى مى کشاند، همان گونه که در طول تاريخ مصاديق زيادى دارد. آيا طلحه و زبير عالم به احکام اسلام و قرآن نبودند؟ آيا موقعيت على (عليه السلام) را در اسلام و نزد پيغمبر اکرم (صلي الله عليه و آله) نمى شناختند؟ چه شد که علمشان سودى به آن ها نبخشيد؟ آيا جز اين است که جاه طلبى و پيروى از هواى نفس آن ها را به جنگ جمل کشانيد و نه تنها علمشان به حالشان سودى نداشت، بلکه صفات جاهلانه آن ها سبب مرگشان در دنيا و مجازاتشان در آخرت شد؟ حدود هفده هزار نفر از مسلمانان را به کشتن دادند و هرگز نيز به مقصدشان در دنيا نرسيدند.
همچنين احتمال مى رود منظور اين باشد که ظواهرى از علم دارد ولى به عمق آن نرسيده است و به تعبير ديگر، علم او فاقد بصيرت است همان گونه که در حديثى از امام صادق (عليه السلام) مى خوانيم: «اَلْعامِلُ عَلى غَيْرِ بَصيرَةٍ کَالسّائِرِ عَلى غَيْرِ الطَّريقِ فَلا تُزيدُهُ سُرْعَةُ السَّيْرِ مِنَ الطَّريقِ إلاَّ بُعْداً؛ آن کس که بدون بينش وبصيرت عمل مى کند همانند کسى است که در بيراهه گام برمى دارد، چنين کسى هرقدر تندتر برود از راه اصلى دورتر مى شود».
جمع ميان اين تفسيرها نيز مانعى ندارد. .