حکمت 139
شرح و تفسیر حکمت 139
امداد الهى به اندازه نياز توست
امام (عليه السلام) در اين گفتار حکيمانه خود به رابطه مواهب الهى با نيازها ومصرف ها اشاره کرده، مى فرمايد: «کمک (الهى) به اندازه حاجت و نياز نازل مى شود»؛ (تَنْزِلُ الْمَعُونَةُ عَلَى قَدْرِ الْمَؤُونَةِ).
اين سخن در واقع دو پيام دارد: پيام نخست اين است که هرچه هزينه انسان بيشتر شود به طور طبيعى تلاش و کوشش وى بيشتر مى گردد و مواهب فزون ترى نصيبش مى شود و اين که در احاديث آمده است: «روزى همراه همسران به خانه شوهران مى آيد» ممکن است اشاره به همين معنا باشد که انسان مجرد تلاش زيادى براى زندگى نمى کند؛ اما هنگامى که احساس کرد بار مسئوليت نفقه همسر بر عهده اوست و آبرويش در خطر است بر تلاش و فعاليت خود مى افزايد و روزى به خانه او سرازير مى شود. همچنين هر زمان فرزند يا فرزندان بيشترى پيدا مى کند اين احساس و آن تلاش بيشتر مى شود.
پيام دوم، پيام معنوى و الهى است که خداوندِ روزى رسان به افرادى که براى زندگى هزينه بيشترى مى کنند و سخت گيرى به همسر و فرزند ندارند و دست و دل آنها براى بخشش به نيازمندان و کارهاى خير و پذيرايى مهمان باز است، رزق و روزى وسيع ترى عنايت مى کند. اين گفتار حکيمانه در واقع مى خواهد مردم را از بخل و تنگ گرفتن بر عيال و کسانى که نان خور آن ها هستند بر حذر دارد و به شرکت در کارهاى خير تشويق کند و اميدوار سازد که هر اندازه بيشتر به سراغ اين امور بروند خداوند هم روزى آن ها را وسيع تر مى کند.
قرآن مجيد کسانى را که در عصر جاهليت عرب، فرزندان خود را از ترس فقر مى کشتند خطاب کرده، مى فرمايد: (وَلا تَقْتُلُوا أَوْلادَکُمْ خَشْيَةَ إِمْلاقٍ نَّحْنُ نَرْزُقُهُمْ وَإِيَّاکُمْ)؛ «و فرزندانتان را از ترس فقر به قتل نرسانيد، ما آنها و شما را روزى مى دهيم» و در آيه 22 و 23 سوره ذاريات مى فرمايد: (وَفِى السَّمَاءِ رِزْقُکُمْ وَمَا تُوعَدُونَ * فَوَرَبِّ السَّمَاءِ وَالْأَرْضِ إِنَّهُ لَحَقٌّ مِّثْلَ مَا أَنَّکُمْ تَنطِقُونَ)؛ «و روزى شما در آسمان است و نيز آنچه شما وعده داده مى شويد * سوگند به پروردگار آسمان وزمين! که اين مطلب حق است همان گونه که شما سخن مى گوييد» ابن ابى الحديد در شرح نهج البلاغه خود حديثى را از رسول خدا (صلي الله عليه و آله) آورده که مى فرمايد: «مَنْ وَسّعَ وُسِعَ عَلَيْهِ وَکُلَّما کَثُرَ الْعِيالُ کَثُرَ الرِّزْقُ؛ هر کس دامنه انفاق را گسترش دهد خداوند روزى او را وسيع تر مى کند و هر زمان افراد خانواده انسان بيشتر شوند روزى نيز فزون تر خواهد شد».
ابن ابى الحديد سپس داستان ثروتمندى را نقل مى کند که تقسيم سالانه اى براى جمعى از فقرا داشت. ناگهان به نظرش آمد که اين، هزينه زيادى مى برد. به حسابدار خود دستور داد که آن را قطع کند. شبى در خواب ديد که اموال زيادى در خانه دارد و گروهى آنها را از درون خانه اش به آسمان مى برند واو جزع وبى تابى مى کند و عرضه مى دارد: پروردگارا! روزى من چه شد؟ روزى من چه شد؟ ناگاه اين پيام به او رسيد که ما اينها را به تو روزى داديم که درباره فقرا مصرف کنى، هنگامى که آن را قطع کردى ما هم آنها را از تو گرفتيم و به ديگران داديم. صبحگاهان هنگامى که بيدار شد به حسابدارش دستور داد تمام آن کمک ها را ادامه دهد.
* * *
امام (عليه السلام) در اين گفتار حکيمانه خود به رابطه مواهب الهى با نيازها ومصرف ها اشاره کرده، مى فرمايد: «کمک (الهى) به اندازه حاجت و نياز نازل مى شود»؛ (تَنْزِلُ الْمَعُونَةُ عَلَى قَدْرِ الْمَؤُونَةِ).
اين سخن در واقع دو پيام دارد: پيام نخست اين است که هرچه هزينه انسان بيشتر شود به طور طبيعى تلاش و کوشش وى بيشتر مى گردد و مواهب فزون ترى نصيبش مى شود و اين که در احاديث آمده است: «روزى همراه همسران به خانه شوهران مى آيد» ممکن است اشاره به همين معنا باشد که انسان مجرد تلاش زيادى براى زندگى نمى کند؛ اما هنگامى که احساس کرد بار مسئوليت نفقه همسر بر عهده اوست و آبرويش در خطر است بر تلاش و فعاليت خود مى افزايد و روزى به خانه او سرازير مى شود. همچنين هر زمان فرزند يا فرزندان بيشترى پيدا مى کند اين احساس و آن تلاش بيشتر مى شود.
پيام دوم، پيام معنوى و الهى است که خداوندِ روزى رسان به افرادى که براى زندگى هزينه بيشترى مى کنند و سخت گيرى به همسر و فرزند ندارند و دست و دل آنها براى بخشش به نيازمندان و کارهاى خير و پذيرايى مهمان باز است، رزق و روزى وسيع ترى عنايت مى کند. اين گفتار حکيمانه در واقع مى خواهد مردم را از بخل و تنگ گرفتن بر عيال و کسانى که نان خور آن ها هستند بر حذر دارد و به شرکت در کارهاى خير تشويق کند و اميدوار سازد که هر اندازه بيشتر به سراغ اين امور بروند خداوند هم روزى آن ها را وسيع تر مى کند.
قرآن مجيد کسانى را که در عصر جاهليت عرب، فرزندان خود را از ترس فقر مى کشتند خطاب کرده، مى فرمايد: (وَلا تَقْتُلُوا أَوْلادَکُمْ خَشْيَةَ إِمْلاقٍ نَّحْنُ نَرْزُقُهُمْ وَإِيَّاکُمْ)؛ «و فرزندانتان را از ترس فقر به قتل نرسانيد، ما آنها و شما را روزى مى دهيم» و در آيه 22 و 23 سوره ذاريات مى فرمايد: (وَفِى السَّمَاءِ رِزْقُکُمْ وَمَا تُوعَدُونَ * فَوَرَبِّ السَّمَاءِ وَالْأَرْضِ إِنَّهُ لَحَقٌّ مِّثْلَ مَا أَنَّکُمْ تَنطِقُونَ)؛ «و روزى شما در آسمان است و نيز آنچه شما وعده داده مى شويد * سوگند به پروردگار آسمان وزمين! که اين مطلب حق است همان گونه که شما سخن مى گوييد» ابن ابى الحديد در شرح نهج البلاغه خود حديثى را از رسول خدا (صلي الله عليه و آله) آورده که مى فرمايد: «مَنْ وَسّعَ وُسِعَ عَلَيْهِ وَکُلَّما کَثُرَ الْعِيالُ کَثُرَ الرِّزْقُ؛ هر کس دامنه انفاق را گسترش دهد خداوند روزى او را وسيع تر مى کند و هر زمان افراد خانواده انسان بيشتر شوند روزى نيز فزون تر خواهد شد».
ابن ابى الحديد سپس داستان ثروتمندى را نقل مى کند که تقسيم سالانه اى براى جمعى از فقرا داشت. ناگهان به نظرش آمد که اين، هزينه زيادى مى برد. به حسابدار خود دستور داد که آن را قطع کند. شبى در خواب ديد که اموال زيادى در خانه دارد و گروهى آنها را از درون خانه اش به آسمان مى برند واو جزع وبى تابى مى کند و عرضه مى دارد: پروردگارا! روزى من چه شد؟ روزى من چه شد؟ ناگاه اين پيام به او رسيد که ما اينها را به تو روزى داديم که درباره فقرا مصرف کنى، هنگامى که آن را قطع کردى ما هم آنها را از تو گرفتيم و به ديگران داديم. صبحگاهان هنگامى که بيدار شد به حسابدارش دستور داد تمام آن کمک ها را ادامه دهد.
* * *