حکمت 142
شرح و تفسیر حکمت 142
نقش محبّت در زندگى
امام (عليه السلام) در اين حکمت، آثار محبت به مردم و دوستى با آنان را بيان کرده است، مى فرمايد: «اظهار محبت به مردم و دوستى با آنان نيمى از عقل است»؛ (التَّوَدُّدُ نِصْفُ الْعَقْلِ).
تعبير «نيمى از عقل» اشاره به اين است که کارى است فوق العاده عاقلانه ومنظور از «تودد» انجام کارهايى است که نشانه کمال محبت ودوستى باشد؛ در مشکلات به يارى آنها بشتابد و در برابر کارهاى ناروا به هنگام قدرت به جاى انتقام جويى عفو کند و با چهره گشاده با مردم روبه رو شود، در برابر آنها تواضع کند، سخنان آنها را بشنود و به آنها احترام بگذارد. مجموعه اين امور و مانند آن را «تودد» مى گويند که آثار فراوانى دارد از جمله: دوستان زيادى در سايه تودد براى انسان پيدا مى شوند، اگر اهل کسب و تجارت باشد مشتريان او فراوان مى گردند و اگر مدير تشکيلاتى باشد افرادى که در زيرمجموعه او هستند به او عشق مى ورزند و وظايف خود را به خوبى انجام مى دهند، چنانچه فرمانده لشگرى باشد افراد لشگر او سر به فرمان او خواهند بود، اگر عالم و روحانى باشد مردم به او اقتدا مى کنند و ارشادات و نصايحش را با جان و دل مى پذيرند وچنانچه پدر و بزرگ تر خانواده باشد همسر و فرزندان به او علاقه مند مى شوند و محيط خانواده محيطى مملوّ از محبت و آرامش وهمکارى خواهد شد وهمچنين افراد ديگر در محيط ها و پست هاى ديگر. ولى به عکس اگر انسان در برابر مردم خشن باشد و با قيافه درهم کشيده روبه رو شود، بى اعتنايى کند، تکبر بورزد، به سرنوشت آنها بى اعتنا باشد و به تعبير قرآن «فَظّ غليظ القلب» باشد از اطراف او پراکنده مى شوند، به گونه اى که در ميان جمع زندگى مى کند ولى تک و تنهاست.
به گفته شاعر:
نهال دوستى بنشان که کام دل به بار آرد *** درخت دشمنى برکن که رنج بى شمار آرد
در بحارالانوار از امام حسن عسکرى (عليه السلام) در ضمن مواعظ آن حضرت چنين نقل شده است: «مَنْ کانَ الْوَرَعُ سَجِيَّتَهُ وَالْکَرَمُ طَبيعَتَهُ وَالْحِلْمُ خَلَّتَهُ کَثُرَ صَديقُهُ وَالثَّناءُ عَلَيْهِ وَانْتَصَرَ مِنْ أعْدائِهِ بِحُسْنِ الثَّناءِ عَلَيْهِ؛ کسى که تقوا و ورع، خوى وخصلت او باشد و جود و بخشش طبيعتش و حلم و بردبارى عادتش باشد، دوستانش بسيار مى شوند و ثناخوانانش فراوان و از اين طريق بر دشمنانش پيروز مى گردد».
البته نبايد خوش رفتارى با مردم را با مسئله تملق و چاپلوسى اشتباه کرد که آن حساب جداگانه اى دارد و به يقين از صفات مذموم است.
مرحوم مغنيه مى گويد: بعضى از شارحان نهج البلاغه تعبير «نصف العقل» را چنين تفسير کرده اند: «اَلْمُرادُ بِنِصْفِ الْعَقْلِ تَدْبيرُ الْمَعاشِ؛ منظور از نصف عقل تدبير معاش است» ولى به يقين اين تفسير، تفسير تمام جمله امام (عليه السلام) نيست بلکه مى تواند بخشى از آن را تشکيل دهد، زيرا کسانى که خوش رفتارند در امر معاش و جلب شرکاى خود و مشتريان فراوان موفق تر خواهند بود. مرحوم کلينى در کتاب کافى بابى تحت عنوان «التَّحَبُّبُ إلَى النّاسِ وَالتَّوَدُّدُ إِلَيْهِمْ» ذکر کرده و در ذيل آن احاديث متعددى از معصومين : آورده است. از جمله در حديثى از پيغمبر خدا (صلي الله عليه و آله) نقل مى کند که مرد عربى از طايفه بنى تميم خدمت آن حضرت آمد و عرض کرد: يا رسول الله! توصيه اى به من بفرما! از جمله امورى که پيغمبر اکرم (صلي الله عليه و آله) فرمود اين بود: «تَحَبَّبْ إلَى النّاسِ يُحِبُّوکَ؛ به مردم اظهار محبت کن تا تو را دوست دارند».
و نيز در حديث ديگرى از همان حضرت نقل مى کند که فرمود: «ثَلاثٌ يُصْفينَ وُدَّ الْمَرْءِ لاِخيهِ الْمُسْلِمِ يَلْقاهُ بِالْبُشْرِ إذا لَقِيَهُ، وَيُوَسِّعُ لَهُ فِي الْمَجْلِسِ إذا جَلَسَ إلَيْهِ، وَيَدْعُوهُ بِأحَبِّ الاْسْماءِ إلَيْهِ؛ سه چيز است که اظهار محبت هرکسى را به برادر مسلمانش صفا مى بخشد: او را با چهره گشاده ملاقات کند و در مجلس که مى نشيند (هنگام ورود برادر مسلمانش) براى او جا باز کند و وى را با بهترين نام هايش خطاب نمايد».
* * *
امام (عليه السلام) در اين حکمت، آثار محبت به مردم و دوستى با آنان را بيان کرده است، مى فرمايد: «اظهار محبت به مردم و دوستى با آنان نيمى از عقل است»؛ (التَّوَدُّدُ نِصْفُ الْعَقْلِ).
تعبير «نيمى از عقل» اشاره به اين است که کارى است فوق العاده عاقلانه ومنظور از «تودد» انجام کارهايى است که نشانه کمال محبت ودوستى باشد؛ در مشکلات به يارى آنها بشتابد و در برابر کارهاى ناروا به هنگام قدرت به جاى انتقام جويى عفو کند و با چهره گشاده با مردم روبه رو شود، در برابر آنها تواضع کند، سخنان آنها را بشنود و به آنها احترام بگذارد. مجموعه اين امور و مانند آن را «تودد» مى گويند که آثار فراوانى دارد از جمله: دوستان زيادى در سايه تودد براى انسان پيدا مى شوند، اگر اهل کسب و تجارت باشد مشتريان او فراوان مى گردند و اگر مدير تشکيلاتى باشد افرادى که در زيرمجموعه او هستند به او عشق مى ورزند و وظايف خود را به خوبى انجام مى دهند، چنانچه فرمانده لشگرى باشد افراد لشگر او سر به فرمان او خواهند بود، اگر عالم و روحانى باشد مردم به او اقتدا مى کنند و ارشادات و نصايحش را با جان و دل مى پذيرند وچنانچه پدر و بزرگ تر خانواده باشد همسر و فرزندان به او علاقه مند مى شوند و محيط خانواده محيطى مملوّ از محبت و آرامش وهمکارى خواهد شد وهمچنين افراد ديگر در محيط ها و پست هاى ديگر. ولى به عکس اگر انسان در برابر مردم خشن باشد و با قيافه درهم کشيده روبه رو شود، بى اعتنايى کند، تکبر بورزد، به سرنوشت آنها بى اعتنا باشد و به تعبير قرآن «فَظّ غليظ القلب» باشد از اطراف او پراکنده مى شوند، به گونه اى که در ميان جمع زندگى مى کند ولى تک و تنهاست.
به گفته شاعر:
نهال دوستى بنشان که کام دل به بار آرد *** درخت دشمنى برکن که رنج بى شمار آرد
در بحارالانوار از امام حسن عسکرى (عليه السلام) در ضمن مواعظ آن حضرت چنين نقل شده است: «مَنْ کانَ الْوَرَعُ سَجِيَّتَهُ وَالْکَرَمُ طَبيعَتَهُ وَالْحِلْمُ خَلَّتَهُ کَثُرَ صَديقُهُ وَالثَّناءُ عَلَيْهِ وَانْتَصَرَ مِنْ أعْدائِهِ بِحُسْنِ الثَّناءِ عَلَيْهِ؛ کسى که تقوا و ورع، خوى وخصلت او باشد و جود و بخشش طبيعتش و حلم و بردبارى عادتش باشد، دوستانش بسيار مى شوند و ثناخوانانش فراوان و از اين طريق بر دشمنانش پيروز مى گردد».
البته نبايد خوش رفتارى با مردم را با مسئله تملق و چاپلوسى اشتباه کرد که آن حساب جداگانه اى دارد و به يقين از صفات مذموم است.
مرحوم مغنيه مى گويد: بعضى از شارحان نهج البلاغه تعبير «نصف العقل» را چنين تفسير کرده اند: «اَلْمُرادُ بِنِصْفِ الْعَقْلِ تَدْبيرُ الْمَعاشِ؛ منظور از نصف عقل تدبير معاش است» ولى به يقين اين تفسير، تفسير تمام جمله امام (عليه السلام) نيست بلکه مى تواند بخشى از آن را تشکيل دهد، زيرا کسانى که خوش رفتارند در امر معاش و جلب شرکاى خود و مشتريان فراوان موفق تر خواهند بود. مرحوم کلينى در کتاب کافى بابى تحت عنوان «التَّحَبُّبُ إلَى النّاسِ وَالتَّوَدُّدُ إِلَيْهِمْ» ذکر کرده و در ذيل آن احاديث متعددى از معصومين : آورده است. از جمله در حديثى از پيغمبر خدا (صلي الله عليه و آله) نقل مى کند که مرد عربى از طايفه بنى تميم خدمت آن حضرت آمد و عرض کرد: يا رسول الله! توصيه اى به من بفرما! از جمله امورى که پيغمبر اکرم (صلي الله عليه و آله) فرمود اين بود: «تَحَبَّبْ إلَى النّاسِ يُحِبُّوکَ؛ به مردم اظهار محبت کن تا تو را دوست دارند».
و نيز در حديث ديگرى از همان حضرت نقل مى کند که فرمود: «ثَلاثٌ يُصْفينَ وُدَّ الْمَرْءِ لاِخيهِ الْمُسْلِمِ يَلْقاهُ بِالْبُشْرِ إذا لَقِيَهُ، وَيُوَسِّعُ لَهُ فِي الْمَجْلِسِ إذا جَلَسَ إلَيْهِ، وَيَدْعُوهُ بِأحَبِّ الاْسْماءِ إلَيْهِ؛ سه چيز است که اظهار محبت هرکسى را به برادر مسلمانش صفا مى بخشد: او را با چهره گشاده ملاقات کند و در مجلس که مى نشيند (هنگام ورود برادر مسلمانش) براى او جا باز کند و وى را با بهترين نام هايش خطاب نمايد».
* * *