وصى خويشتن باش
امام (عليه السلام) در اين کلام نورانى به نکته مهمى درباره وصيت اشاره کرده است، مى فرمايد: «اى فرزند آدم! تو خود وصى خويشتن در اموال خود باش و (امروز) به گونه اى درباره آن عمل کن که مى خواهى پس از تو (مطابق وصيتت) عمل کنند»؛ (يَابْنَ آدَمَ، کُنْ وَصِيَّ نَفْسِکَ فِي مَالِکَ، وَ آعْمَلْ فِيهِ مَا تُؤْثِرُ اَنْ يُعْمَلَ فِيهِ مِنْ بَعْدِکَ).
بسيارى از مردم باايمان علاقه مند هستند که بخشى از اموالشان پس از آن ها در راه خيرات مصرف شود و اسلام نيز به وصيت براى کارهاى خير تشويق کرده و آن را به يک سوم مال محدود ساخته تا ورثه نيز بهره مند شوند. قرآن مجيد مى گويد: (کُتِبَ عَلَيْکُمْ إِذَا حَضَرَ أَحَدَکُمُ الْمَوْتُ إِنْ تَرَکَ خَيْرآ الْوَصِيَّةُ لِلْوَالِدَيْنِ وَ الأَقْرَبِينَ بِالْمَعْرُوفِ حَقّآ عَلَى الْمُتَّقِينَ)؛ «بر شما نوشته شده است: هنگامى که يکى از شما را مرگ فرارسد، اگر چيز خوبى (مالى) از خود به جاى گذاشته است، براى پدر و مادر و نزديکان، به طور شايسته وصيت کند! اين حقّى است بر پرهيزکاران!». مؤمنان براى اين کار سعى مى کنند وصى يا اوصياى مطمئنى
انتخاب کنند تا حتمآ کارهاى خير انجام شود. ولى بسيار ديده شده است که يا وصى به وصيت عمل نمى کند يا ورثه مانع مى شوند و سعى مى کنند ثلث را به نفع خود مصادره کنند. حتى ديده شده که بعضى از افراد متدين براى مصرف ثلث به نفع خودشان به دنبال وجهى شرعى بوده اند.
اگر انسان خودش وصى خويشتن باشد و براى آنچه پس از خود مايل است در راه خير صرف شود شخصآ اقدام کند بهتر است، همان گونه که بعضى از افراد باايمان را در عصر خود مى بينيم که ثلث مال خويش را در زمان حيات خود جدا کرده و در کارهاى خير به خصوص کارهايى که باقى و برقرار مى ماند؛ مانند احداث بيمارستان، مسجد، مدرسه، بانک هاى قرض الحسنه، نشر آثار دينى و امثال آن صرف مى کنند. اين ها از همه موفق ترند، زيرا هيچ کس به اندازه خود انسان براى خويش دلسوزى نمى کند.
افزون بر اين، آنچه انسان با دست خود در راه خدا مى دهد بسيار باارزش تر است از آنچه ديگران پس از او مى دهند، چون در حال حيات علاقه مند به اموال خويش است و دل کندن از آن و صرف آن در کارهاى خير نياز به ايمانى قوى دارد.
حديث معروفى است که مى گويد: شخصى وصيت کرده بود که انبار خرمايى را پس از او در راه خدا انفاق کنند. پيغمبر اکرم (صلي الله عليه و آله) اين کار را انجام داد. در آخر، خرمايى را که ته انبار افتاده بود به دست گرفت و فرمود: اگر خود با دست خويش اين دانه خرما را در راه خدا داده بود از تمام آنچه من بعد از او انفاق کردم بهتر بود.
چنان که اشاره کرديم امام صادق (عليه السلام) همين معنا را با اضافات ديگرى به کسى که از او تقاضاى وصيت و اندرزى کرد بيان نمود، فرمود: «أَعِدَّ جَهَازَکَ وَ قَدِّمْ زَادَکَ وَ کُنْ وَصِيَّ نَفْسِکَ وَ لا تَقُلْ لِغَيْرِکَ يَبْعَثُ إِلَيْکَ بِمَا يُصْلِحُکَ؛ وسيله سفر (آخرت) خود را آماده ساز و زاد و توشه اين سفر طولانى را فراهم کن و وصى خويشتن باش و به ديگرى نده که آنچه را براى تو مفيد است به سوى تو بفرستد (چه بسا اين کار را نکند و تو محروم شوى)».
شاعر عرب نيز مى گويد:
تَمَتَّعْ إنَّما الدُّنْيا مَتاعٌ *** وَ إِنَّ دَوامَها لا يُسْتَطاعُ
وَ قَدِّمْ ما مَلَکْتَ وَ أنْتَ حَيٌّ *** أميرٌ فيهِ مُتَّبَعٌ مُطاعٌ
وَ لا يَغْرُرْکَ مَنْ تُوصي إِلَيْهِ *** مَصيرُ وَصيَّةِ الْمَرْءِ ضَياعٌ
از دنيا بهره گير که دنيا متاعى بيش نيست و دوامش امکان ندارد.
آنچه را که در اختيار دارى از پيش بفرست در حالى که زنده اى و در آن امير و مطاعى.
به کسى که وصيت مى کنى دل بسته مباش، زيرا سرنوشت بسيارى از وصيت ها نابودى است.
شاعر فارسى زبان نيز مى گويد:
برگ عيشى به گور خويش فرست *** کس نيارد ز پس تو پيش فرست