خوش رفتارى با بازماندگان مسلمين
حضرت على (عليه السلام) در اين سخن سرشار از حکمت به آثار مثبت نيکوکارى درباره بازماندگان مسلمين اشاره مى کند، مى فرمايد: «با بازماندگان ديگران خوش رفتارى کنيد تا با بازماندگان شما همين گونه رفتار کنند»؛ (أَحْسِنُوا في عَقِبِ غَيْرِکُمْ تُحْفَظُوا فِي عَقِبِکُم).
اين گفتار درخشان امام (عليه السلام) در واقع برگرفته از دو آيه نورانى قرآن مجيد است، در سوره نساء آيه9 مى گويد: (وَ لْيَخْشَ الَّذِينَ لَوْ تَرَکُوا مِنْ خَلْفِهِمْ ذُرِّيَّةً ضِعَافآ خَافُوا عَلَيْهِمْ فَلْيَتَّقُوا اللهَ وَ لْيَقُولُوا قَوْلا سَدِيدآ)؛ «کسانى که اگر فرزندان ناتوانى از خود به يادگار بگذارند از آينده آنان مى ترسند، بايد (از ستم درباره يتيمان مردم) بترسند! از (مخالفت) خدا بپرهيزند، و سخنى استوار بگويند».
همچنين در آيه 82 سوره کهف مى خوانيم: (وَ أَمَّا الْجِدَارُ فَکَانَ لِغُلاَمَيْنِ يَتِيمَيْنِ فِى الْمَدِينَةِ وَ کَانَ تَحْتَهُ کَنزٌ لَّهُمَا وَ کَانَ أَبُوهُمَا صَالِحآ فَأَرَادَ رَبُّکَ أَنْ يَبْلُغَا أَشُدَّهُمَا وَ يَسْتَخْرِجَا کَنزَهُمَا رَحْمَةً مِّنْ رَّبِّکَ)؛ «و اما آن ديوار، از آنِ دو نوجوان يتيم در آن شهر بود؛ و زير آن، گنجى متعلق به آن دو وجود داشت؛ و پدرشان مرد صالحى بود، پس پروردگار تو مى خواست آن ها به حدّ بلوغ برسند و گنجشان را استخراج کنند؛ اين رحمتى از پروردگارت بود».
در آيه نخست، به کسانى که با يتيمان و فرزندان ناتوان و ضعيف مسلمان بدرفتارى مى کنند هشدار داده که ممکن است با فرزندان خود آن ها اين گونه رفتار شود و در آيه دوم، صالح بودن پدران را رمز خدمت دو پيامبر به فرزندان آن ها شمرده است.
اين حقيقت در روايات اسلامى نيز منعکس است؛ از جمله در روايتى از امام صادق (عليه السلام) مى خوانيم: «فِي کِتَابِ عَلِيٍّ (عليه السلام) إِنَّ آکِلَ مَالِ الْيَتِيمِ سَيُدْرِکُهُ وَبَالُ ذَلِکَ فِي عَقِبِهِ وَ يَلْحَقُهُ وَبَالُ ذَلِکَ فِي الاْخِرَةِ؛ در کتاب على (عليه السلام) آمده است: کسى که مال يتيم را به ناحق بخورد وبال آن، دامن فرزندان او را در دنيا و دامن خودش را در آخرت خواهد گرفت».
در طول تاريخ نيز نمونه هاى زيادى از اين مطلب آمده است که افرادى با بازماندگان ديگران بدرفتارى کردند و فرزندان آن ها گرفتار بدرفتارى ديگران شدند.
با توجه به اين که براساس مطالب مذکور، پاداش کيفر اعمال نيک و بد پدران به فرزندان منتقل مى شود اين سؤال پيش مى آيد که چگونه خداوند مجازات شخصى را که در حق اولاد ديگران ظلم کرده است به فرزندان آن شخص منتقل مى کند؟ در حالى که قرآن با صراحت مى گويد: (وَ لاَ تَزِرُ وَازِرَةٌ وِزْرَ أُخْرَى)؛ «هيچ کس به جرم گناه ديگرى مجازات نمى شود»؟
پاسخ اين سؤال با توجه به يک نکته روشن مى گردد و آن اين که اين پاداش و مجازات، پاداش و مجازات تشريعى نيست، بلکه نوعى تکوين است، زيرا هنگامى که کسى پايه کار خوب يا بدى را در جامعه مى گذارد کم کم به صورت يک سنّت درمى آيد و ديگران هم در همان مسير گام برمى دارند و در نتيجه آن نيک و بد به سراغ فرزندان او نيز خواهد آمد. به خصوص وجدان انسانى مردم ايجاب مى کند درباره فرزندان انسان نيکوکار، نيکوکارى کنند، همان گونه که حس انتقام جويى آن ها ايجاب مى کند از فرزندان ستمکار انتقام بگيرند.
البته در مورد کلام امام (عليه السلام) که سخن از رسيدن نتيجه نيکوکارى به فرزندان نيکوکار است هيچ مشکلى وجود ندارد که خداوند تفضّلا فرزندان نيکوکاران را مشمول عنايت خاصى قرار دهد و پاداش پدران را در اختيار آنان بگذارد.
در غررالحکم از امام (عليه السلام) نقل شده است: «مَنْ رَعَى الاَْيْتَامَ رُعِيَ فِي بَنِيهِ؛ کسى که يتيمان ديگران را سرپرستى کند مردم فرزندان او را مراقبت و سرپرستى خواهند کرد».