حکمت 279
شرح و تفسیر حکمت 279
مستحباتِ مزاحمِ واجبات را ترک گوييد
حضرت مى فرمايد: «هنگامى که مستحبات به واجبات زيان رساند آن ها را ترک گوييد»؛ (إِذَا أَضَرَّتِ النَّوَافِلُ بِالْفَرَائِضِ فَارْفُضُوهَا).
بسيارند کسانى که به پاره اى از مستحبات آن چنان اهميت مى دهند که واجبات را فداى آن مى کنند و اين برخلاف دستور شرع اسلام است.
نکته اصلى اين است که توان و استعداد و وقت انسان هرقدر باشد محدود است؛ اگر بخواهد آن ها را براى انجام مستحبات به شکل گسترده به کار گيرد چه بسا از واجبات بازماند. در اين گونه موارد بايد هشيار بود و کارى نکرد که لطمه به واجبات بخورد. گاه در سفرهاى زيارتى يا عزادارى ها، بعضى چنان افراط مى کنند که نمازهاى واجب آن ها لطمه مى خورد.
بعضى افراد را مى بينيم که سخاوتمندند و در راه کمک به ايتام و مؤسسات خيريه پيشگام مى شوند؛ ولى در پرداختن وجوهات واجب شرعى خود تعلل مى ورزند و چه بسا آن بذل و بخشش مستحب، آن ها را از انجام اين فريضه الهى بازدارد. انسان آگاه و بيدار کسى است که اجازه ندهد واجباتش قربانى مستحباتش شود.
اين در واقع همان چيزى است که در علم اصول و فقه به عنوان تعارض اهم و مهم مطرح است که اگر دو عمل، يکى مستحب و ديگرى واجب و يا دو عمل واجب که يکى از ديگرى مهم تر است با هم تعارض کنند، حکم عقل و شرع هر دو بر اين است که اهم را مقدم دارند و مهم را رها کنند.
اين نکته قابل توجه است که دليل رها کردن واجبات و پرداختن به مستحبات مى تواند علاقه خاص انسان به آن مستحب باشد؛ خواه به سبب آن که عامه مردم آن را بيشتر مى پسندند؛ مانند شرکت در ساختن مؤسسات خيريه نسبت به پرداختن وجوهات شرعيه، يا به سبب اين که انجام آن مستحب نشاط آور است ولى انجام آن واجب چندان نشاطى ندارد؛ مانند سفرهاى زيارتى مخصوصاً با کاروان هاى مرفه که انسان را به نشاط مى آورد؛ ولى هرگاه بخواهد نمازهاى قضاى واجب را به جا بياورد ملالت پيدا مى کند و شايد بعضى از عوام نيز چنين پندارند که واجبات ثوابى ندارد، چون وظيفه انسان است؛ ولى مستحبات ثواب فراوانى دارد غافل از اين که ثواب واجبات بسيار بيشتر است؛ و امثال اين موارد.
در کتب فقه درباره اين که آيا مى شود در وقت فريضه، نماز مستحب به جا آورد يا نه؟ (منظور مستحبات ابتدايى است نه نوافل يوميه) فقها بحث مشروحى دارند و در بعضى از احاديث نيز اشاره به اين مطلب شده است. امام صادق (عليه السلام) در حديثى مى فرمايد: «إِذَا حَضَرَتِ الْمَکْتُوبَةُ فَابْدَأْ بِهَا فَلا يَضُرُّکَ أَنْ تَتْرُکُ مَا قَبْلَهَا مِنَ النَّافِلَةِ؛ هنگامى که وقت نماز واجب فرارسد به آن بپرداز و اگر نافله هاى پيش از آن را ترک کنى به تو زيانى نمى رساند». .
حضرت مى فرمايد: «هنگامى که مستحبات به واجبات زيان رساند آن ها را ترک گوييد»؛ (إِذَا أَضَرَّتِ النَّوَافِلُ بِالْفَرَائِضِ فَارْفُضُوهَا).
بسيارند کسانى که به پاره اى از مستحبات آن چنان اهميت مى دهند که واجبات را فداى آن مى کنند و اين برخلاف دستور شرع اسلام است.
نکته اصلى اين است که توان و استعداد و وقت انسان هرقدر باشد محدود است؛ اگر بخواهد آن ها را براى انجام مستحبات به شکل گسترده به کار گيرد چه بسا از واجبات بازماند. در اين گونه موارد بايد هشيار بود و کارى نکرد که لطمه به واجبات بخورد. گاه در سفرهاى زيارتى يا عزادارى ها، بعضى چنان افراط مى کنند که نمازهاى واجب آن ها لطمه مى خورد.
بعضى افراد را مى بينيم که سخاوتمندند و در راه کمک به ايتام و مؤسسات خيريه پيشگام مى شوند؛ ولى در پرداختن وجوهات واجب شرعى خود تعلل مى ورزند و چه بسا آن بذل و بخشش مستحب، آن ها را از انجام اين فريضه الهى بازدارد. انسان آگاه و بيدار کسى است که اجازه ندهد واجباتش قربانى مستحباتش شود.
اين در واقع همان چيزى است که در علم اصول و فقه به عنوان تعارض اهم و مهم مطرح است که اگر دو عمل، يکى مستحب و ديگرى واجب و يا دو عمل واجب که يکى از ديگرى مهم تر است با هم تعارض کنند، حکم عقل و شرع هر دو بر اين است که اهم را مقدم دارند و مهم را رها کنند.
اين نکته قابل توجه است که دليل رها کردن واجبات و پرداختن به مستحبات مى تواند علاقه خاص انسان به آن مستحب باشد؛ خواه به سبب آن که عامه مردم آن را بيشتر مى پسندند؛ مانند شرکت در ساختن مؤسسات خيريه نسبت به پرداختن وجوهات شرعيه، يا به سبب اين که انجام آن مستحب نشاط آور است ولى انجام آن واجب چندان نشاطى ندارد؛ مانند سفرهاى زيارتى مخصوصاً با کاروان هاى مرفه که انسان را به نشاط مى آورد؛ ولى هرگاه بخواهد نمازهاى قضاى واجب را به جا بياورد ملالت پيدا مى کند و شايد بعضى از عوام نيز چنين پندارند که واجبات ثوابى ندارد، چون وظيفه انسان است؛ ولى مستحبات ثواب فراوانى دارد غافل از اين که ثواب واجبات بسيار بيشتر است؛ و امثال اين موارد.
در کتب فقه درباره اين که آيا مى شود در وقت فريضه، نماز مستحب به جا آورد يا نه؟ (منظور مستحبات ابتدايى است نه نوافل يوميه) فقها بحث مشروحى دارند و در بعضى از احاديث نيز اشاره به اين مطلب شده است. امام صادق (عليه السلام) در حديثى مى فرمايد: «إِذَا حَضَرَتِ الْمَکْتُوبَةُ فَابْدَأْ بِهَا فَلا يَضُرُّکَ أَنْ تَتْرُکُ مَا قَبْلَهَا مِنَ النَّافِلَةِ؛ هنگامى که وقت نماز واجب فرارسد به آن بپرداز و اگر نافله هاى پيش از آن را ترک کنى به تو زيانى نمى رساند». .