روزى دو گونه است
همان گونه که مرحوم سيد رضى در ذيل اين کلام نورانى آورده (بخشى از) اين کلام قبلا در کلمات قصار (حکمت 267) آمده است و همان گونه که ديگران گفته اند (بخشى از آن) در نامه 31 که وصاياى اميرمؤمنان على (عليه السلام) را به امام حسن (عليه السلام) منعکس مى کند ذکر شده است.
بخش ديگرى نيز تنها در اين جا آمده است.
به هر حال هدف اصلى امام (عليه السلام) اين است که انسان ها را از حرص به دنيا بازدارد و به گونه اى نباشند که تمام تلاش و کوشش آن ها براى به دست آوردن رزق و روزى باشد و از وظايف ديگر دور بمانند و لزوم تحصيل روزى را بهانه خود براى حرص به دنيا قرار دهند.
مى فرمايد: «اى فرزند آدم! روزى دوگونه است يکى آن که تو به دنبالش مى روى و ديگرى آن که به دنبال تو مى آيد که اگر به دنبالش نروى باز هم به سراغ تو خواهد آمد»؛ (يَابْنَ آدَمَ، آلرِّزْقُ رِزْقَانِ: رِزْقٌ تَطْلُبُهُ، وَ رِزْقٌ يَطْلُبُکَ، فَإِنْ لَمْ تَأْتِهِ أَتَاکَ).
به يقين همه روزى ها مقدر است ولى بعضى مشروط است به تلاش و کوشش و سعى و کار که اگر اين شرط حاصل نشود فراهم نخواهد شد. مانند روزى هايى که از طريق کشاورزى و دامدارى و صنايع و تجارت و امثال آن حاصل مى شود. قسم دوم روزى هايى است که مشروط به اين شرط نيست بلکه ناخواسته به سراغ انسان مى آيد. مانند ارث غير منتظره اى که به انسان مى رسد و يا سود کلانى که بدون تلاش و کوشش از طريق ترقى قيمت ها و يا هداياى غير منتظره عايد انسان مى گردد.
آنگاه امام (عليه السلام) چنين نتيجه مى گيرد: «بنابراين غم و اندوه تمام سال را بر همّ و غمّ امروزت اضافه مکن. غم هر روز براى آن روز کافى است»؛ (فَلاَ تَحْمِلْ هَمَّ سَنَتِکَ عَلَى هَمِّ يَوْمِکَ! کَفَاکَ کُلُّ يَوْمٍ عَلَى مَا فِيهِ).
درست است که انسان بايد آينده نگر باشد و تنها به فکر امروز نباشد و به همين دليل در دنيايى که ما زندگى مى کنيم دولت ها برنامه هاى پنج ساله و ده ساله و پنجاه ساله دارند. منظور امام (عليه السلام) اين است که حريصان را از حرص زياد بازدارد تا به بهانه تأمين آينده، شب و روز در فکر دنيا نباشند.
آنگاه امام (عليه السلام) به استدلال روشنى پرداخته، مى فرمايد: «اگر در تمام سال زنده بمانى و جزء عمر تو باشد خداوند هر روز آنچه از روزى براى تو معين کرده است به تو مى دهد و اگر تمام آن سال جزء عمر تو نباشد چرا غم و اندوه چيزى را بخورى که مربوط به تو نيست؟»؛ (فَإِنْ تَکُنِ السَّنَةُ مِنْ عُمُرِکَ فَإِنَّ آللّهَ تَعَالَى سَيُؤْتِيکَ فِي کُلِّ غَدٍ جَدِيدٍ مَا قَسَمَ لَکَ؛ وَ إِنْ لَمْ تَکُنِ السَّنَةُ مِنْ عُمُرِکَ فَمَا تَصْنَعُ بِالْهَمِّ فِيَما لَيْسَ لَکَ).
بسيارند کسانى که براى به دست آوردن درآمدهاى هنگفت دست و پا مى زنند در حالى که تنها بخش کوچکى را از آن مصرف کرده و بقيه را براى وارثان خود مى گذارند و درواقع تلاشگران خسته و بى مزدند. هدف امام (عليه السلام) اين است که اين گروه از افراد را از تلاش هاى بى حد و حساب که آرامش دنيا و نجات آخرت را بر باد مى دهد بازدارد. و به گفته شاعر:
آن که مکنت بيش از آن خواهد که قسمت کرده اند *** گو طمع کم کن که زحمت بيش باشد بيش را
در آخرين جمله به نکته ديگرى در همين باره اشاره کرده، مى فرمايد: «(بدان) هيچ کس پيش از تو نمى تواند روزى تو را دريافت کند و يا آن را از دست تو بيرون ببرد و آنچه براى تو مقدر شده است بدون تأخير به تو مى رسد»؛ (وَلَنْ يَسْبِقَکَ إِلَى رِزْقِکَ طَالِبٌ وَلَنْ يَغْلِبَکَ عَلَيْهِ غَالِبٌ، وَ لَنْ يُبْطِىءَ عَنْکَ مَا قَدْ قُدِّرَ لَکَ).
همان گونه که در بالا اشاره کرديم هرگز هدف امام (عليه السلام) اين نيست که افراد را از تلاش و کوشش براى حل مشکلات اقتصادى بازدارد چراکه آن حضرت و ساير معصومين (عليهم السلام) در کلمات ديگر خود به اين نوع تلاش سفارش کرده اند بلکه هدف اين است که با بيان اين واقعيت ها که روزى بر دوگونه است و خداوند آنچه مقدر باشد به انسان مى رساند، سدى در برابر حرص و طمع و دنياپرستى و افزون طلبى ايجاد کنند.
مرحوم سيد رضى در ذيل اين کلام حکيمانه مى گويد: «مضمون اين سخن در همين باب (حکمت 267) گذشت ولى چون کلام امام (عليه السلام) در اين جا واضح تر و مشروح تر بود آن را بر اساس روشى که در آغاز کتاب تذکر داده ايم تکرار کرديم»؛ (قال الرضيُّ: وقد مضى هذا الکلام فيما تقدّم من هذا الباب، إلا أنّه هاهنا أوْضَحُ وأشْرَحُ، فلذلِک کرّرناه على القاعدةِ المقرّرة في أوّل الکتاب).
اين سخن سيد رضى اشاره به نکته اى است که در مقدمه نهج البلاغه آورده و آن اين که کلمات امام (عليه السلام) گاهى با روايات مختلف نقل شده است. سيد رضى آن را مطابق يکى از روايات نقل مى کند سپس به روايتى که از طريق ديگر نقل شده و مشروح تر و گسترده تر است دست مى يابد و لذا آن را تکرار مى کند تا فايده بيشترى نصيب خوانندگان گردد. در اين زمينه توضيحات ديگرى در ذيل حکمت 267 و همچنين در ذيل نامه 31 که مشتمل بر حکمت ها و اندرزهاى فراوان خطاب به امام حسن مجتبى (عليه السلام) مى باشد، آمده است.

* * *