حکمت 19
شرح و تفسیر حکمت 19
نتيجه تسليم شدن در برابر آرزوها
امام (عليه السلام) در اين گفتار کوتاه و حکمت آميز خود به مسئله طول آرزوها و سرنوشتى که دامان انسان را مى گيرد اشاره کرده، مى فرمايد: «کسى که در مسير آرزوها گام بردارد در (دام) مرگ خواهد افتاد»؛ (مَنْ جَرَى فِي عِنَان أَمَلِهِ عَثَرَ بِأَجَلِهِ).
«أمل» به معناى هر نوع آرزوست؛ خواه آرزوى معقول باشد يا نامعقول، از اين رو اين واژه در مورد معصومان (عليهم السلام) و اشخاص برجسته نيز به کار رفته، آن ها را کعبه آمال مى نامند و حتى خداوند به عنوان «منتهى الأمل» شمرده شده که همان آخرين نقطه آرزوست. در مناجات «مفتقرين» از مناجات پانزده گانه امام سجاد (عليه السلام) مى خوانيم: «يا مُنْتَهى أَمَلِ الاْمِلينَ» و در حديث نيز از پيغمبر اکرم (صلي الله عليه و آله) نقل شده که فرمود: «الأَمَلُ رَحْمَةٌ لأُمَّتِي وَلَوْ لا الأَمَلُ مَا رَضَعَتْ وَالِدَةٌ وَلَدَهَا وَ لاغَرَسَ غَارِسٌ شَجَراً؛ آرزو مايه رحمت براى امت من است و اگر آرزو نبود هيچ مادرى فرزندش را شير نمى داد و هيچ باغبانى درختى نمى کاشت». زيرا آرزو است که انسان را به تلاش و کوشش براى رسيدن به اهداف برتر و بالاتر وامى دارد. ولى همين آرزو هرگاه به صورت نامعقول درآيد و تبديل به آرزوهاى دور و دراز و دست نيافتنى شود انسان را چنان به خود مشغول مى دارد که از همه چيز حتى خداوند و مرگ و معاد غافل مى شود و چنان سرگرم مى گردد که ناگهان مرگش فرامى رسد در حالى که دستش از همه چيز تهى است.
تعبير «مَنْ جَرى...» (و مطابق برخى نقل ها: «مَنْ أَرْخى عِنانَ أَمَلِهِ»؛ کسى که لجام آرزو را سست و رها کند) اشاره به همين آرزوهاست و به تعبير ديگر، آرزو تشبيه به مرکب سرکشى شده که اگر عنان و زمام آن را رها کنند طغيان مى کند و انسان را در پرتگاه مى افکند.
درباره طول امل و درازى آرزوها و پيامدهاى سوء آن بحث گسترده اى در روايات معصومان (عليهم السلام) آمده است که به چند نمونه آن اشاره مى شود:
از جمله در حديثى از اميرمؤمنان على (عليه السلام) مى خوانيم: «اَلأَمَلُ يُفْسِدُ الْعَمَلَ وَ يَفْنِي الأَجَلَ؛ آرزوهاى دراز اعمال انسان را تباه مى کند و مرگ را به فراموشى مى افکند».
در حديث ديگرى از همان حضرت مى خوانيم: «اَلأَمَلُ سُلْطانُ الشَّياطينِ عَلَى قُلُوبِ الْغافِلينَ؛ آرزوى دور و دراز مايه سلطه شياطين بر دل هاى غافلان است».
باز در حديثى از همان حضرت آمده است: «اَلأَمَلُ کَالسَّرابِ يُغِرُّ مَنْ رَآهُ وَيَخْلِفُ مَنْ رَجاهُ؛ آرزوهاى دور و دراز همچون سراب است، بيننده را مى فريبد و آن کس را که به آن دل ببندد مأيوس مى سازد». .
امام (عليه السلام) در اين گفتار کوتاه و حکمت آميز خود به مسئله طول آرزوها و سرنوشتى که دامان انسان را مى گيرد اشاره کرده، مى فرمايد: «کسى که در مسير آرزوها گام بردارد در (دام) مرگ خواهد افتاد»؛ (مَنْ جَرَى فِي عِنَان أَمَلِهِ عَثَرَ بِأَجَلِهِ).
«أمل» به معناى هر نوع آرزوست؛ خواه آرزوى معقول باشد يا نامعقول، از اين رو اين واژه در مورد معصومان (عليهم السلام) و اشخاص برجسته نيز به کار رفته، آن ها را کعبه آمال مى نامند و حتى خداوند به عنوان «منتهى الأمل» شمرده شده که همان آخرين نقطه آرزوست. در مناجات «مفتقرين» از مناجات پانزده گانه امام سجاد (عليه السلام) مى خوانيم: «يا مُنْتَهى أَمَلِ الاْمِلينَ» و در حديث نيز از پيغمبر اکرم (صلي الله عليه و آله) نقل شده که فرمود: «الأَمَلُ رَحْمَةٌ لأُمَّتِي وَلَوْ لا الأَمَلُ مَا رَضَعَتْ وَالِدَةٌ وَلَدَهَا وَ لاغَرَسَ غَارِسٌ شَجَراً؛ آرزو مايه رحمت براى امت من است و اگر آرزو نبود هيچ مادرى فرزندش را شير نمى داد و هيچ باغبانى درختى نمى کاشت». زيرا آرزو است که انسان را به تلاش و کوشش براى رسيدن به اهداف برتر و بالاتر وامى دارد. ولى همين آرزو هرگاه به صورت نامعقول درآيد و تبديل به آرزوهاى دور و دراز و دست نيافتنى شود انسان را چنان به خود مشغول مى دارد که از همه چيز حتى خداوند و مرگ و معاد غافل مى شود و چنان سرگرم مى گردد که ناگهان مرگش فرامى رسد در حالى که دستش از همه چيز تهى است.
تعبير «مَنْ جَرى...» (و مطابق برخى نقل ها: «مَنْ أَرْخى عِنانَ أَمَلِهِ»؛ کسى که لجام آرزو را سست و رها کند) اشاره به همين آرزوهاست و به تعبير ديگر، آرزو تشبيه به مرکب سرکشى شده که اگر عنان و زمام آن را رها کنند طغيان مى کند و انسان را در پرتگاه مى افکند.
درباره طول امل و درازى آرزوها و پيامدهاى سوء آن بحث گسترده اى در روايات معصومان (عليهم السلام) آمده است که به چند نمونه آن اشاره مى شود:
از جمله در حديثى از اميرمؤمنان على (عليه السلام) مى خوانيم: «اَلأَمَلُ يُفْسِدُ الْعَمَلَ وَ يَفْنِي الأَجَلَ؛ آرزوهاى دراز اعمال انسان را تباه مى کند و مرگ را به فراموشى مى افکند».
در حديث ديگرى از همان حضرت مى خوانيم: «اَلأَمَلُ سُلْطانُ الشَّياطينِ عَلَى قُلُوبِ الْغافِلينَ؛ آرزوى دور و دراز مايه سلطه شياطين بر دل هاى غافلان است».
باز در حديثى از همان حضرت آمده است: «اَلأَمَلُ کَالسَّرابِ يُغِرُّ مَنْ رَآهُ وَيَخْلِفُ مَنْ رَجاهُ؛ آرزوهاى دور و دراز همچون سراب است، بيننده را مى فريبد و آن کس را که به آن دل ببندد مأيوس مى سازد». .