خطبه در يک نگاه
اين خطبه سه موضوع مهم را تعقيب مى کند:
1. بخش عمده اين خطبه بر محورِ تأکيد بر جهاد با دشمن و عواقب شوم ترک جهاد، دور مى زند. امام (عليه السلام) در اين بخش از خطبه کوفيان را زير رگبار ملامت هاى خود مى گيرد و با تعبيرات تند و تکان دهنده، آن ها را مورد سرزنش قرار مى دهد.

اين بعد از آن است که بارها به شيوه ملايم و محبت آميز و مستدل و منطقى، آنها را براى جهاد با دشمن بسيج کرده، ولى اثر نبخشيده است. لذا به ناچار از آخرين دارو ـ که دارويى است بسيار تلخ و گزنده ـ کمک مى گيرد. گاه آن ها را به افراد ديوانه اى تشبيه مى کند که درک و شعور خود را از دست داده و سود و زيان خويش را تشخيص نمى دهند. و گاه آن ها را به شتران سرگردانى تشبيه مى کند که در بيابان از ساربان خود فاصله گرفته و انضباط معمولى را به کلّى از دست داده اند سپس با هشدارهاى شديد درباره دشمنِ بى رحم و خونخوارى که در انتظار آنهاست سعى در بسيج آنان مى فرمايد.
2. در بخش ديگرى از اين خطبه، امام (عليه السلام) از عزم راسخ و اراده خود در پيکار با دشمن، سخن مى گويد، خواه گروه بسيارى با او حرکت کنند يا گروه کمترى.
3. در آخرين بخش خطبه از حقوق متقابل امام و امّت سخن مى گويد. نخست به بيان حقوق امّت بر امام مى پردازد و در چهار جمله کوتاه، اصول آن را بيان مى فرمايد و سپس در چهار جمله پرمعناى ديگر، از حقّ امام بر امّت سخن مى گويد، گويى مى خواهد تلخى سرزنش هاى نخستين اين خطبه را با شيرينى سخنان پايانى بياميزد و معجونى مناسب براى درمان درد سستى و تنبلى آنان فراهم آورد.