خطبه در يک نگاه
مختصر دقّتى در محتواى اين خطبه نشان مى دهد که اين سخن، بخشى از يک سخن مشروح ترى بوده که مرحوم سيّد رضى اين چند جمله را از آن برگزيده است.
به همين دليل در اين سخن دو بخش مى بينيم که ظاهرآ با هم سازگار نيست. بخش نخست درباره علت نام گذارى شبهه به اين نام و راه نجات از شبهات سخن مى گويد، و بخش دوم، بيان چگونگى حال مردم دربرابر مرگ است که نه آنهايى که از مرگ مى ترسند از آن نجات مى يابند و نه آن ها که خواهان بقا وابديّت اند به آن مى رسند. و روشن است که اين دو در ظاهر، پيوندى با هم ندارند.
قرائن زيادى در نهج البلاغه وجود دارد نشان مى دهد که بناى سيّد رضى بر اين نبوده که خطبه هاى مولا(عليه السلام) را به طور کامل نقل کند، بلکه بخش هايى را که ازنظر او فصيح تر و پرمحتواتر بوده و فنون بلاغت بيشترى در آن رعايت شده است، برمى گزيده و به صورت قطعه اى درمى آورده و در نهج البلاغه ذکر مى کرده است.
تعبير به «مِن کلامٍ لَه» يا «مِن خطبةٍ لَهُ» که با «مِنْ» تبعيضيه شروع مى شود نيز شاهدى گويا براى اين مدّعاست؛ زيرا نمى فرمايد: «وَمِنْ خُطبتِه»، يا «وَمِنْ کَلِماتِه» که مفهومش اين است که «يکى از خطبه ها يا يکى از کلمات مولا (عليه السلام) اين است» بلکه مى فرمايد: «وَمِنْ خُطبةٍ لَهُ» يعنى آنچه در اين جا آمده، بخشى از يک خطبه آن حضرت است، يا مى فرمايد: «وَمِنْ کَلامٍ لَهُ» يعنى آنچه در اين جا آمده بخشى از يک سخن آن حضرت است.
به هر حال اين خطبه در عين فشردگى دو نکته بسيار مهم را درمورد تفسير شبهه و وضع مردم دربرابر مرگ بازگو کرده است که در شرح خطبه خواهد آمد.