خطبه در يک نگاه
با توجه به اين که شأن ورود اين خطبه ـ به گونه اى که شارحان نهج البلاغه نوشته اند ـ جريان سرپيچى مردم کوفه از فرمان على (عليه السلام) جهت مقابله با لشکريان غارتگر معاويه بعد از واقعه جنگ نهروان بوده است، امام (عليه السلام) در بخش اوّل اين خطبه، مردم متمرّد کوفه را با شديدترين عتاب و سرزنش ـ که در نوع خود کم نظير يا بى نظير است ـ روبرو مى سازد و به اين اميد که غيرت آن ها به جوش آيد و آماده نبرد با ظالمان شوند، آن ها را با شلّاق هاى توبيخ مى نوازد و از تعبيرات مختلف، براى بيدار کردن آن ها از خواب خرگوشى بهره مى گيرد ومقصود از همه اين توبيخ ها و سرزنش ها آن است که پيش از سيطره ظالمان بى رحم، بر جان ومال و ناموس آن ها و بر حکومت اسلامى، به خود آيند و به پا خيزند و آتش فتنه را خاموش و دست ظالمان را از قلمرو حکومت اسلامى قطع کنند!
در بخش ديگرى از اين خطبه، آن ها را به پيروى اهل بيت (عليهم السلام) ـ که سبب هدايت و نجات آن هاست ـ دعوت مى کند و درواقع، همان مضمون و محتواى حديث «ثَقَلَين» را به آن ها يادآور مى شود.
سپس مردم کوفه را با ياران پيامبر اسلام (صلي الله عليه و آله) مقايسه مى کند وبا اين مقايسه، روشن مى سازد که چقدر ميان آن ها و ياران پيامبر (صلي الله عليه و آله) ازنظر ايمان و تقوا و عبادت و جهاد و استقامت و شجاعت، تفاوت وجود داشت.
روشن است که هر دو بخش خطبه، يک هدف را تعقيب مى کند و آن، بسيج لشکر کوفه است براى مقابله با دشمن؛ دشمنى که به هيچ چيز آن ها ـ نه دين و نه دنيايشان ـ رحم نمى کرد.

* * *