خطبه در يک نگاه
اين خطبه ـ همان گونه که در عنوان آن آمده است ـ بيانگر صفات کسانى است که بدون لياقت و استحقاق، بر مسند قضا مى نشينند و مردم را به گمراهى مى کشانند. امام (عليه السلام) در اين خطبه آن ها را به دو گروه تقسيم کرده است:
گروه اوّل کسانى هستند که آگاهانه راه ضلالت را مى پويند و تسليم هوى وهوس مى شوند و در دين بدعت مى گذارند و مايه گمراهى خويشتن وخلق خدا مى شوند.
گروه دوم، جاهلان عالم نما و خودکامگان ناآگاهى هستند که گرفتار جهل مرکّب اند؛ بدون هيچ گونه آمادگى براى داورى ميان مردم، بر مسند قضاوت مى نشينند و شبهاتى به هم مى بافند و پشت سرِ هم مرتکب اشتباه و خطا مى شوند. حقّ را به باطل مى آميزند و خون هاى بى گناهان را بر باد مى دهند و اموال مردم را به ناحق به ديگرى مى بخشند. اين احتمال نيز وجود دارد که قسمت اوّل، اشاره به حاکمان بدعت گذار و گمراهِ ظلم و جور باشد و دومى به قاضيان جاهل و بى خبر. بنابراين کلمه حکم که در عنوان اين خطبه آمده است در مفهوم عامّى به کار رفته که هم شامل حکومت مى شود و هم قضاوت.
در پايان خطبه، امام (عليه السلام) از اين گونه افراد که به قرآن مجيد پشت کرده و معروف در نظرشان منکر، و منکر در نظرشان معروف است به خدا شکايت مى کند.
بنابراين، خطبه در سه بخش خلاصه مى شود: بخش اوّل و دوم، توصيف اين دو گروه گمراه است؛ و بخش سوم، مشتمل بر شکايت به خداوند از آن ها و امثال آنان است.