خطبه در يک نگاه
اين خطبه از خطبه هاى مهم نهج البلاغه است که امام (عليه السلام) در زمان و مکان خاصى، يعنى در جنگ صفين ايراد فرموده و مباحث مهمى را در بر دارد وبه طور کلى از چهار بخش تشکيل شده است:
1. در بخش اوّل، از حقوق متقابل والى و رعيت (زمامداران و توده هاى مردم) سخن مى گويد. به بيان قانونى کلى درباره حقوق مى پردازد و مى فرمايد: حق، همواره دو سويه است؛ هرکس که بر ديگرى حق دارد او نيز به نوعى داراى حق بر آن شخص است و اين مسئله مهمى است که به شرح آن خواهيم پرداخت (ان شاءالله).
2. در بخش دوم، حقوق حاکمان، بر مردم و حقوق مردم بر حاکمان را تشريح مى کند و در همين بخش بر اين معنا تأکيد مى فرمايد که نه اصلاح مردم بدون اصلاح حاکمان ممکن است نه اصلاح حاکمان بى اصلاح مردم؛ يعنى اين دو در يکديگر تأثير متقابل دارند.
3. بخش سوم، درواقع پاسخى است که امام (عليه السلام) به يکى از يارانش داد؛ او تعريف و تمجيد فراوانى از امام (عليه السلام) کرد و وفادارى کامل خود را به پيشگاه آن حضرت عرضه داشت، امام (عليه السلام) در پاسخ او تواضع فراوانى کرد و فرمود: من هرگز ثناگويى و تعريف و تمجيد را خوش ندارم، چراکه همه عظمت ها مخصوص ذات پاک خداست.
4. در بخش چهارم، از روابط صحيح حاکمان و مردم سخن به ميان آمده وبراين معنا تأکيد شده که حاکمان بايد از متملّقان و چاپلوسان بپرهيزند وبه عکس، آماده شنيدن نقد نقّادان و خرده گيرى خرده گيران باشند تا جامعه رو به سوى صلاح و فلاح حرکت کند.
* * *