خطبه در يک نگاه
حضرت اين خطبه را در شرايطى که ياران خود را براى خاموش کردن آتش فتنه طلحه و زبير در بصره بسيج کرده بود، ايراد کرده است.
امام (عليه السلام) از يک سو قبل از ايراد خطبه آن جمله هاى تاريخى و فراموش نشدنى را به ابن عباس مى گويد، جمله هايى که از روحِ بلندِ امام (عليه السلام) و مقام والا و بى نظير او در عرفان و معرفت الهى حکايت مى کند، حضرت مى گويد که حکومت بر شما از اين کفشِ فرسوده و وصله خورده من نيز کم ارزش تر است، اگر به حساب عشق و علاقه به مقام و حکومت باشد، امّا اگر براى اقامه حق و ابطال باطل و سوق دادن جامعه به سوى سعادت و کمال باشد، هدفِ مطلوب ودوست داشتنى من است.
و سپس افکار مردم را همراه خودش به عصر جاهليت و زمان قيام پيغمبراکرم (صلي الله عليه و آله) مى برد و تلويحآ اشاره مى کند که مردم بار ديگر ارزش هاى جاهلى را زنده کرده اند و من بايد همان مسير رسول خدا (صلي الله عليه و آله) را براى خاموش کردن فتنه ها و درهم پيچيدن افکار جاهلى سير کنم و حق را از درون باطل خارج سازم.
در بخش ديگرى از اين خطبه به سرزنش گروهى از قريش که سردمداران جنگ جمل بودند پرداخته و روشن مى سازد که انگيزه اين آتش افروزان جنگ جز حسد و کينه توزى و دنياپرستى نبوده است.