شرح و تفسیر
توصيف شايسته اى از پيامبر اسلام (صلي الله عليه و آله)
امام (عليه السلام) در بخش دوم اين خطبه، بعد از حمد و ستايش الهى و بيان دلايل وجود او، به سراغ معرّفى پيامبر بزرگ اسلام (صلي الله عليه و آله) مى رود و در چند جمله کوتاه وبا استفاده از شش تشبيه، فضايل بى مثال آن حضرت را مى شمرد. مى فرمايد: «او را از شجره پيامبران برگزيد»؛ (إِخْتَارَهُ مِنْ شَجَرَةِ الأَنْبِيَاءِ).
«و از محل روشنايى و سرچشمه نور»؛ (وَ مِشْکَاةِ الضِّيَاءِ).
«و از جايگاه بلند و رفيع!»؛ (وَ ذُؤَابَةِ الْعَلْيَاءِ).
«و از کانون بطحا»؛ (وَ سُرَّةِ الْبَطْحَاءِ).
«و از چراغ هاى برافروخته در تاريکى»؛ (وَ مَصَابِيحِ الظُّلْمَةِ).
«و از چشمه هاى دانش و حکمت»؛ (وَ يَنَابِيعِ الْحِکْمَةِ).

اين تشبيهات و استعارات شش گانه، هرکدام اشاره به نکته اى و فضيلتى از فضايل رسول خدا (صلي الله عليه و آله) است.
تشبيه اوّل ـ به گفته بسيارى از شارحان نهج البلاغه ـ اشاره به دودمان ابراهيم (عليه السلام) است که پيامبران بزرگى از آن برخاستند و نسب والاى پيامبر اکرم (صلي الله عليه و آله) نيز از طريق اسماعيل (عليه السلام) به آن پيغمبر بزرگ (ابراهيم (عليه السلام)) مى رسد.
تشبيه دوم، اشاره به اين است که انوار معارف الهى در مشکات وجود انبيا قرار دارد و پيامبر اسلام (صلي الله عليه و آله) حامل اين انوار است. توجّه داشته باشيد که «مشکات» يا چراغ دان، همان محفظه اى است که در گذشته، چراغ را در آن مى گذاشتند تا وزش باد آن را خاموش نکند. بنابراين، انبيا حافظان انوار معارف الهيّه اند.
تشبيه سوم، با توجه به اين که «ذُؤَابَه» موهاى قسمت جلوى سر است و«عَلْياء» نيز به معناى بلندى است، اشاره به اين است که پيامبر اکرم (صلي الله عليه و آله) نسبش به برترين خاندان هاى بشرى مى رسد که شرف وراثت را در حدّ اعلا از آن ها کسب کرده بود.
چهارمين تشبيه، با توجّه به اين که «بَطْحاء» اشاره به بخش خاصّى از مکه است که قبيله قريش ساکن آن بودند و «سُرَّه» به معناى ناف و کانون است و قريش برترين قبايل عرب محسوب مى شدند، اشاره به اين است که پيامبر اکرم (صلي الله عليه و آله) از مرکز قبيله اى برخاسته که اشرف قبايل آن جا محسوب مى شده است (هر چند گروهى از آن ها براثر دنياپرستى، دعوت پيامبر اسلام (صلي الله عليه و آله) را اجابت نکردند، و به عنوان کفّار قريش معروف شدند).
تشبيه پنجم، اشاره به اين است که پيامبران و انبياى الهى چراغ هاى پرنورى هستند که سينه ظلمت کفر و جهل را مى شکافند و پيامبر اسلام (صلي الله عليه و آله) يکى از پرفروغ ترين چراغ هاى هدايت بود.

و در آخرين تشبيه، پيامبران را به چشمه هايى تشبيه مى کند که علم و دانش از آن ها مى جوشد و پيامبر اسلام (صلي الله عليه و آله) يکى از پرجوشش ترين چشمه هاى علم و دانش بود.

* * *