آيا به معاد ايمان ندارى که چنين مى کنى؟!
امام (عليه السلام) در آغاز اين نامه به محبّت هايى که در حق اين فرماندار کرده اشاره مى کند و او را به ياد خدماتش به او مى اندازد تا از خطايى که مرتکب شده بسيار شرمنده شود، مى فرمايد: «اما بعد (از حمد وثناى الهى)، من تو را شريک خود در امانتم (حکومت و زمامدارى) قرار دادم و تو را از خواص و صاحب سرّ خود گردانيدم. ودر ميان خاندان وخويشاوندانم کسى مطمئن تر از تو براى همکارى، يارى واداى امانت براى من نبود»؛ (أَمَّا بَعْدُ، فَإِنِّي کُنْتُ أَشْرَکْتُکَ فِي أَمَانَتِي، وَجَعَلْتُکَ شِعَارِي وَبِطَانَتِي، وَلَمْ يَکُنْ رَجُلٌ مِنْ أَهْلِي أَوْثَقَ مِنْکَ فِي نَفْسِي لِمُوَاسَاتِي وَمُوَازَرَتِي وَأَدَاءِ الْأَمَانَةِ إِلَيَّ).
امام (عليه السلام) در اين عبارات کوتاه به سه نکته درمورد اين فرماندار اشاره مى کند:
1. او را در امر زمامدارى امت سهيم و شريک کرده و يکى از مهم ترين مناصب را در اختيار او گذاشته است.
2. او را محرم اسرار خود و بطانه و شعار خويش قرار داده که نشانه نهايت اعتماد و خوش بينى است.
3. از ميان تمام خويشاوندان و بستگان، براى همکارى در امر مهم حکومت اسلامى او را از همه مطمئن تر شناخته است، بنابراين شايسته نبود که دربرابر اين همه محبّت و اعتماد و اطمينان، خلافى از او سربزند.
آن گاه امام (عليه السلام) به تخلفات فرماندار خود پرداخته و مطلب را از اين جا شروع مى کند، مى فرمايد: «اما همين که ديدى زمان بر پسرعمويت سخت گرفته و دشمن در نبرد با او محکم ايستاده و به غارتگرى دست زده و امانت در ميان مردم خوار و بى مقدار شده و اين امت (از فرمان حق) تجاوز کرده و بى پناه گشته است (در چنين شرايطى تو) به پسرعمويت پشت کردى و با کسانى که از او جدا شدند همراه گشتى و با آن ها که دست از يارى اش کشيدند هماهنگ شدى و همراه خائنان، به او خيانت کردى؛ نه پسرعمويت را يارى رساندى و نه امانت را ادا کردى»؛ (فَلَمَّا رَأَيْتَ الزَّمَانَ عَلَى ابْنِ عَمِّکَ قَدْ کَلِبَ، وَالْعَدُوَّ قَدْ حَرِبَ، وَأَمَانَةَ النَّاسِ قَدْ خَزِيَتْ، وَهَذِهِ الْأُمَّةَ قَدْ فَنَکَتْ وَشَغَرَتْ، قَلَبْتَ لاِبْنِ عَمِّکَ ظَهْرَ الْمِجَنِّ فَفَارَقْتَهُ مَعَ الْمُفَارِقِينَ، وَخَذَلْتَهُ مَعَ الْخَاذِلِينَ، وَخُنْتَهُ مَعَ الْخَائِنِينَ، فَلا ابْنَ عَمِّکَ آسَيْتَ، وَلا الْأَمَانَةَ أَدَّيْتَ).
جمله «قَلَبْتَ لاِبْنِ عَمِّکَ ظَهْرَ الْمِجَنِّ» که معناى تحت اللفظى آن اين است که «سپر را براى پسرعمويت وارونه کردى» کنايه از پشت کردن به کسى است، زيرا مجاهدان در ميدان جنگ هنگامى که روبروى طرف مقابل مى ايستند روى سپر به طرف آن هاست اما اگر فرار کنند باطن سپرها مقابل آن ها خواهد بود به همين علت به عنوان کنايه، اين جمله در پشت کردن به شخص يا چيزى به کار مى رود.
امام (عليه السلام) در پنج جمله نخستين، وضع زمان را براى او ترسيم مى کند: سخت شدن شرايط محيط، جسور شدن دشمن در جنگ، بى اعتبارى امانت در ميان مردم، تعدى کردن امت از احکام الهى و بى پناه شدن.
سپس امام (عليه السلام) با چند جمله، مخالفت پسرعمويش را با خود از چند زاويه بررسى مى کند: پشت کردن به او، هم صدا شدن با مخالفان، دست کشيدن از يارى، همراهى با بى طرفان و خيانت کردن در بيت المال با خائنان. امام (عليه السلام) با اين تعبيرات گويا و پرمعنا تمام اوصاف او را مجسم ساخته و خلاصه اش همان است که در دو جمله آخر با فاء تفريع بيان فرموده است: دست برداشتن از يارى و خيانت در امانت.
آن گاه امام (عليه السلام) از زاويه ديگرى به اعمال او نگاه مى کند و براى برانگيختن وجدان مذهبى او اين جمله ها را بيان مى فرمايد: «گويا تو جهاد خود را به خاطر خدا انجام ندادى و گويا حجت و بينه اى ازسوى پروردگارت نداشتى و گويا تو درباره اين امت براى غصب دنيايشان حيله و نيرنگ به کار مى بردى و مقصودت اين بود که آن ها را بفريبى و غنايمشان را در اختيار بگيرى»؛ (وَکَأَنَّکَ لَمْ تَکُنِ اللهَ تُرِيدُ بِجِهَادِکَ، وَکَأَنَّکَ لَمْ تَکُنْ عَلَى بَيِّنَةٍ مِنْ رَبِّکَ، وَکَأَنَّکَ إِنَّمَا کُنْتَ تَکِيدُ هَذِهِ الْأُمَّةَ عَنْ دُنْيَاهُمْ، وَتَنْوِي غِرَّتَهُمْ عَنْ فَيْئِهِمْ).
امام (عليه السلام) در اين سه جمله، نخست در خلوص نيّت او در امر جهاد و سپس در اين که اعمالش مستند به دليل باشد ابراز ترديد مى فرمايد و سرانجام عمل او را شبيه کسى مى شمرد که با ظاهرسازى و عوام فريبى مى خواهد حقوق مردم را که خدا در بيت المال قرار داده بربايد.
شايد اين فرماندار (هرکس که باشد) با شنيدن اين جمله ها تکانى بخورد و به راه آيد و اموال بيت المال را به جاى خود بازگرداند.
سپس امام (عليه السلام) در ادامه اين سخن مى فرمايد: «(و آن نيات آلوده سبب شد که) آن زمان که امکان تشديد خيانت به امت را پيدا کردى به سرعت حمله کردى و با عجله بر بيت المال پريدى و آنچه را که در قدرت داشتى، از اموالشان که براى زنان بيوه و يتيمان آن ها نگهدارى مى شد، ربودى؛ همانند گرگ چالاکى که بزغاله مجروح و استخوان شکسته اى را بربايد، آن گاه آن را با خاطرى آسوده به سوى حجاز حمل کردى بى آن که در اين کار احساس گناه کنى. دشمنت بى پدر باد! گويا ميراث پدر و مادرت را براى خانواده ات مى بردى»؛ (فَلَمَّا أَمْکَنَتْکَ الشِّدَّةُ فِي خِيَانَةِ الْأُمَّةِ أَسْرَعْتَ الْکَرَّةَ، وَعَاجَلْتَ الْوَثْبَةَ، وَاخْتَطَفْتَ مَا قَدَرْتَ عَلَيْهِ مِنْ أَمْوَالِهِمُ الْمَصُونَةِ لِأَرَامِلِهِمْ وَأَيْتَامِهِمُ اخْتِطَافَ الذِّئْبِ الْأَزَلِّ دَامِيَةَ الْمِعْزَى{6} الْکَسِيرَةَ{7}، فَحَمَلْتَهُ إِلَى الْحِجَازِ رَحِيبَ{8} الصَّدْرِ بِحَمْلِهِ غَيْرَ مُتَأَثِّمٍ{9} مِنْ أَخْذِهِ، کَأَنَّکَ لا أَبَا لِغَيْرِکَ حَدَرْتَ{10} إِلَى أَهْلِکَ تُرَاثَکَ مِنْ أَبِيکَ وَأُمِّکَ).
تعبيرات امام (عليه السلام) بسيار گويا و تشبيه آن حضرت در اين زمينه فوق العاده کوبنده و پرمعناست و براى بيان چنين مقصدى جمله هايى از اين بهتر تصور نمى شود.

تعبيرهاى «أَسْرَعْتَ الْکَرَّةَ؛ به سرعت حمله کردى» و «عَاجَلْتَ الْوَثْبَةَ؛ با شتاب بر آن پريدى» و «اخْتَطَفْتَ؛ آن ها را ربودى» و تشبيه به گرگ چالاکى که بزغاله مجروح استخوان شکسته اى را بربايد و تعبير «تُرَاثَکَ مِنْ أَبِيکَ وَأُمِّکَ؛ اموال بيت المال را همچون ميراث پدر و مادر شمردى» همه و همه گوياى زشتى فوق العاده اعمال اوست.
جمله «لا أَبَا لِغَيْرِکَ؛ دشمنت بى پدر باد» نوعى احترام است به آن فرماندار، زيرا در آن جا که مى خواهند تحقير کنند مى گويند: «لا أباً لَکَ» (بى پدر شوى) بنابراين امام (عليه السلام) در عين سرزنش شديد احترام او را نيز به مقدار لازم حفظ مى کند.
«تُرَاثَکَ مِنْ أَبِيکَ وَأُمِّکَ» تعبير زيبايى است که در اين گونه موارد به کار مى رود و به کسى که بى محابا روى مالى افتاده و از آن بهره مى گيرد، گفته مى شود: مثل اين که ميراث پدر و مادر را به چنگ آورده اى.
امام (عليه السلام) در پايان اين بخش از نامه خود اظهار تعجب مى کند و مى فرمايد: «سبحان الله! آيا به معاد ايمان ندارى و از حسابرسى دقيق روز قيامت نمى ترسى؟»؛ (فَسُبْحَانَ اللهِ! أَ مَا تُوْمِنُ بِالْمَعَادِ؟ أَوَمَا تَخَافُ نِقَاشَ الْحِسَابِ!).
اشاره به اين که کسى که ايمان به قيامت دارد و معتقد به اين آيه است: (فَمَنْ يَعْمَلْ مِثْقالَ ذَرَّةٍ خَيْراً يَرَهُ * وَمَنْ يَعْمَلْ مِثْقالَ ذَرَّةٍ شَرًّا يَرَهُ) نبايد اين گونه در اموال بيت المال تصرف کند. اين عمل با آن ايمان سازگار نيست؛ يا ايمان ضعيف است يا قيامت به فراموشى سپرده شده است.

* * *

.