کار امروز را به فردا ميفکن
امام (عليه السلام) در اين بخش از عهدنامه خود به مالک اشتر چند دستور مهم درباره تقسيم کارها و تقسيم اوقات روزانه مى دهد، نخست مى فرمايد: «سپس (آگاه باش که) بخشى از کارهاى تو هست که بايد شخصآ به آن ها بپردازى (و نبايد به ديگران واگذار کنى) ازجمله پاسخ گفتن به کارگزاران حکومت در آن جا که منشيان و دفترداران از پاسخ آن عاجزند»؛ (ثُمَّ أُمُورٌ مِنْ أُمُورِکَ لا بُدَّ لَکَ مِنْ مُبَاشَرَتِهَا، مِنْهَا: إِجَابَةُ عُمَّالِکَ بِمَا يَعْيَا عَنْهُ کُتَّابُکَ).
اين معناى مديريت صحيح و اثربخش است که کارهاى کليدى و امورى که از دست ديگران ساخته نيست رسماً به دست رئيس حکومت باشد و لحظه اى از آن غافل نشود؛ امورى که اگر انسجام يابد تمام بخش هاى حکومت در مسير صحيح خود قرار خواهد گرفت.
سپس مى افزايد: «و ديگر، برآوردن نيازهاى مردم است در همان روز که حاجات و نيازهاى آن ها به تو گزارش مى شود و معاونان تو در پاسخ به آن مشکل دارند»؛ (وَمِنْهَا: إِصْدَارُ حَاجَاتِ النَّاسِ يَوْمَ وُرُودِهَا عَلَيْکَ بِمَا تَحْرَجُ بِهِ صُدُورُ أَعْوَانِکَ).
آن گاه دستور ديگرى مى دهد؛ دستورى که ازنظر مديريت خرد و کلان فوق العاده اهمّيّت دارد، مى فرمايد: «(به هوش باش!) کار هر روز را در همان روز انجام بده (و به فردا ميفکن) زيرا هر روز کارى مخصوص به خود دارد (و اگر کار روز ديگر بر آن افزوده شود مشکل آفرين خواهد بود)»؛ (وَأَمْضِ لِکُلِّ يَوْمٍ عَمَلَهُ، فَإِنَّ لِکُلِّ يَوْمٍ مَا فِيهِ).
اين گفته منطقى و روشن است که هر روز مشکلات خاص خود را دارد و اگر کار امروز به فردا افکنده شود مشکلى بر مشکل افزوده مى گردد و پاسخ گويى به آن آسان نخواهد بود و ممکن است سبب شود که باز کارهاى آن روز به روزهاى ديگرى موکول شود و سرانجام آن چنان کارهاى پيچيده و مختلف روى هم انباشته گردد که مانند بهمنى عظيم بر سر مديران سقوط کند و آن ها را بيچاره سازد.
در سومين دستور مى فرمايد: «بايد بهترين اوقات و بهترين بخش هاى عمرت را براى خلوت با خدا قرار دهى، هرچند تمام کارهايت براى خداست اگر نيّت خالص داشته باشى و رعيت به سبب آن در سلامت وآرامش زندگى کنند»؛ (وَاجْعَلْ لِنَفْسِکَ فِيمَا بَيْنَکَ وَبَيْنَ اللهِ أَفْضَلَ تِلْکَ الْمَوَاقِيتِ، وَأَجْزَلَ تِلْکَ الْأَقْسَامِ، وَإِنْ کَانَتْ کُلُّهَا لِلَّهِ إِذَا صَلَحَتْ فِيهَا النِّيَّةُ، وَسَلِمَتْ مِنْهَا الرَّعِيَّةُ).
اشاره به اين که درست است که هر کارى با نيّت خالص انجام شود عبادت محسوب مى شود حتى غذايى که انسان مى خورد اگر به اين قصد باشد که براى انجام وظايف الهى نيرو بگيرد عبادت است؛ خواب و تفريح نيز اگر براى آماده ساختن جسم و روح جهت خدمت به خلق خدا باشد آن هم عبادت بزرگى است؛ ولى با اين حال بايد بخشى از بهترين اوقات شبانه روز براى راز و نياز خالصانه به درگاه خدا اختصاص يابد که حاصل زندگى را پربار و پربرکت و پايه هاى کاخ سعادت انسان را محکم مى سازد.
در روايات اسلامى نيز از يک سو اين حقيقت آمده است که پيغمبر اکرم (صلي الله عليه و آله) به ابوذر فرمود: «يَا أَبَا ذَرٍّ لِيَکُنْ لَکَ فِي کُلِّ شَيْءٍ نِيَّةٌ حَتَّى فِي النَّوْمِ وَالْأَکْلِ؛ بايد در هرچيز نيت (و قصد قربت) داشته باشى حتى در غذا خوردن و خوابيدن (تا همه آن ها جزء عبادات تو محسوب شود)».
ازسوى ديگر در حديثى که در کتاب شريف کافى آمده است مى خوانيم: «کَانَ عَلِيٌّ (عليه السلام) إِذَا هَالَهُ شَيْءٌ فَزِعَ إِلَى الصَّلاةِ ثُمَّ تَلا هَذِهِ الآْيَةَ (وَاسْتَعِينُوا بِالصَّبْرِ وَالصَّلاةِ)؛ على (عليه السلام) هرگاه مشکل مهمى پيش مى آمد به سراغ نماز مى رفت (تا مشکل را با قدرت بيشترى حل کند) سپس اين آيه شريفه قرآن را تلاوت مى فرمود: «از شکيبايى (روزه) و نماز يارى بطلبيد».
در آيات 6 و 7 سوره مزمّل مى خوانيم: (إِنَّ ناشِئَةَ اللَّيْلِ هِيَ أَشَدُّ وَطْئاً وَأَقْوَمُ قيلاً * إِنَّ لَکَ فِي النَّهارِ سَبْحاً طَويلاً)؛ «به يقين نماز و عبادت شبانه گامى استوارتر و گفتارى پايدارتر است، زيرا تو در روز تلاش مستمر و طولانى خواهى داشت (و عبادت شبانه به تو نيرو مى بخشد)». اشاره به اين که چون در روز وظايف سنگين بر دوش دارى بايد روح خود را با عبادت شبانه تقويت کنى و آمادگى لازم را براى کارهاى بزرگ به دست آورى.

* * *