حکمت های نهج البلاغه شامل ۴۸۰ حکمت است که گزیده سخنان حکمت‌آمیز امیرالمؤمنین علیه السلام ، پندها و نیز پاسخ پرسش‌ها و گفتارهای کوتاه وی آمده است.
امام (عليه السلام) در تشييع جنازه اى حضور داشت، صداى خنده بلند کسى را شنيد، فرمود: گويى مرگ در دنيا بر غير ما نوشته شده و گويى حق در آن بر غير ما واجب گشته و گويى اين مردگانى که مى بينيم مسافرانى هستند که به زودى به سوى ما بازمى گردند. ما آنها را در قبرشان جاى مى دهيم و ميراثشان را مى خوريم (و چنان غافل و بى خبريم که) گويى بعد از آنها جاودانه مى مانيم به علاوه ما هر واعظ واندرز دهنده اى را فراموش کرده ايم در حالى که هدف حوادث و آفات نابودکننده قرار داريم (بنابراين چه جاى غفلت و فراموشى و خنده و بى خبرى است؟!). {1}
امام (عليه السلام) فرمود: خوشا به حال کسى که در نزد خود کوچک (و متواضع) است (و در نظر مردم بزرگ و عزيز) و کسب و کار او طيّب و حلال و باطنش پاک و صالح، و اخلاق او نيکوست و اموال اضافى خود را در راه خدا انفاق مى کند و سخنان زايد زبانش را نگه مى دارد و آزار او به مردم نمى رسد و آن کس که سنت براى او کافى است و بدعتى از او سرنمى زند. {1} مرحوم سيّد رضى مى گويد: بعضى از مردم اين کلام حکمت آميز و همچنين کلامى را که قبل از آن است به رسول خدا (صلي الله عليه و آله) نسبت داده اند. (قالَ الرَّضِيُّ: أقُولُ: وَمِنَ النّاسِ مَنْ يَنْسِبُ هذا الْکَلامَ إِلى رَسُولِ اللهِ (صلي الله عليه و آله)، وَکَذلِکَ الَّذي قَبْلَهُ).
امام (عليه السلام) فرمود: غيرت زن کفر است و غيرت مرد ايمان. {1}
امام (عليه السلام) فرمود: اسلام را چنان تفسير مى کنم که هيچ کس پيش از من آن را چنين تفسير نکرده باشد؛ اسلام همان تسليم است و تسليم همان يقين و يقين همان تصديق است و تصديق همان اقرار و اقرار همان ادا و ادا همان عمل است. {1}
امام (عليه السلام) فرمود: از بخيل تعجب مى کنم که به استقبال فقرى مى رود که از آن گريخته و غنايى را از دست مى دهد که طالب آن است، در دنيا همچون فقيران زندگى مى کند ولى در آخرت بايد همچون اغنيا حساب پس دهد. و تعجب مى کنم از متکبرى که ديروز نطفه اى بى ارزش بوده و فردا مردار گنديده اى است، و از کسى که در خدا شک مى کند در شگفتم در حالى که خلق او را مى بيند (و مى تواند از هر مخلوق کوچک و بزرگ، ساده و پيچيده به ذات پاک آفريدگار پى برد). و تعجب مى کنم از کسى که مرگ را فراموش مى کند با اين که مردگان را با چشم خود مى بيند. و تعجب مى کنم از کسى که جهان ديگر را انکار مى کند در حالى که اين جهان را مى بيند. و تعجب مى کنم از کسى که دار فانى را آباد مى کند ولى دار باقى را به فراموشى مى سپارد. {1}
امام (عليه السلام) فرمود: کسى که در عمل کوتاهى کند به اندوه گرفتار مى شود و خدا به کسى که در مال و جانش نصيبى براى او (جهت انفاق در راه خدا) نيست اعتنايى ندارد. {1}
امام (عليه السلام) فرمود: از سرما در آغاز آن (در پاييز) بپرهيزيد و در آخرش (نزديک بهار) از آن استقبال کنيد، زيرا در بدن ها همان مى کند که با درختان انجام مى دهد؛ آغازش مى سوزاند و آخرش مى روياند و برگ مى آورد. {1}
امام (عليه السلام) فرمود: عظمت آفريدگار در نظر تو مخلوق را در چشمت کوچک مى کند. {1}
امام (عليه السلام) از ميدان (پرغوغا و مملو از تأسف) صفين بازگشته بود، به کنار قبرستانى که پشت دروازه کوفه بود رسيد (رو به سوى آنها کرد و) فرمود: اى ساکنان خانه هاى وحشتناک و سرزمين هاى خالى و قبرهاى تاريک! اى خاک نشينان! اى غريبان! اى تنهايان! و اى وحشت زدگان! شما در اين راه پيشگام ما بوديد و ما نيز به دنبال شما خواهيم آمد؛ اما خانه هايتان را ديگران ساکن شدند، همسرانتان (اگر جوان بودند) به نکاح ديگران درآمدند و اموالتان (در ميان ورثه) تقسيم شد. اينها خبرهايى است که نزد ماست، نزد شما چه خبر؟ سپس رو به سوى اصحاب و ياران کرد و فرمود: آگاه باشيد! اگر به آنها اجازه سخن گفتن داده مى شد به شما خبر مى دادند که «بهترين زاد و توشه (براى سفر آخرت) تقوا و پرهيزگارى است». {1}
امام (عليه السلام) فرمود
امام (عليه السلام) فرمود: خداوند فرشته اى دارد که همه روز بانگ مى زند: بزاييد براى مردن، و گردآورى کنيد براى فنا، و بنا کنيد براى ويران شدن! {1}
امام (عليه السلام) فرمود: دنيا سراى عبور است نه سراى اقامت و مردم در دنيا دو گونه اند: بعضى خود را فروختند و خويش را هلاک کردند و بعضى خود را خريدند و آزاد کردند. {1}
امام (عليه السلام) فرمود: دوست انسان، دوست نخواهد بود مگر اين که برادر خود را در سه حالت فراموش نکند: به هنگامى که دنيا به او پشت مى کند و در زمانى که غايب است و پس از مرگش. {1}
امام (عليه السلام) فرمود: کسى که توفيق چهار چيز را پيدا کند از چهار چيز محروم نخواهد شد: کسى که توفيق دعا يابد از اجابت محروم نمى گردد و کسى که توفيق توبه پيدا کند از قبول آن محروم نمى شود و کسى که توفيق استغفار يابد از آمرزش محروم نمى گردد و کسى که توفيق شکرگزارى پيدا کند از فزونى نعمت محروم نخواهد شد. {1} مرحوم سيّد رضى مى گويد: تصديق و تأييد اين گفتار (درباره امور چهارگانه و نتايج آن) در قرآن مجيد است. خداوند در مورد دعا مى فرمايد: «مرا بخوانيد تا شما را اجابت کنم»، درباره استغفار مى فرمايد: «هرکس کار بدى انجام دهد يا بر خويشتن ستم روا دارد سپس از خداوند آمرزش طلب کند خدا را آمرزنده و مهربان خواهد يافت»، درباره شکر مى فرمايد: «هرگاه شکر نعمت به جا آوريد نعمت را بر شما افزون مى کنم»، و درباره توبه مى فرمايد: «توبه (و بازگشت به رحمت خداوند) براى کسانى است که کار بدى از روى جهالت انجام مى دهند سپس به زودى توبه مى کنند و به سوى خدا بازمى گردند آنها کسانى هستند که خداوند توبه آنها را مى پذيرد و خداوند دانا و حکيم است»؛ (قالَ الرَّضِىُّ وَتَصْديقُ ذلِکَ کِتابُ اللهِ قالَ اللهُ فِي الدُّعاءِ: (ادْعُونِي أَسْتَجِبْ لَکُمْ) وَقالَ فِي الْإِسْتِغفارِ: (وَمَنْ يَعْمَلْ سُوءاً أَوْ يَظْلِمْ نَفْسَهُ ثُمَّ يَسْتَغْفِرِ اللّهَ يَجِدِ اللّهَ غَفُوراً رَحِيماً) وَقالَ فِي الشُّکْرِ: (لَئِنْ شَکَرْتُمْ لَأَزِيدَنَّکُمْ) وَقالَ فِي التَّوْبَةِ: (إِنَّمَا التَّوْبَةُ عَلَى اللّهِ لِلَّذِينَ يَعْمَلُونَ السُّوءَ بِجَهالَةٍ ثُمَّ يَتُوبُونَ مِنْ قَرِيبٍ فَأُولئِکَ يَتُوبُ اللّهُ عَلَيْهِمْ وَکانَ اللّهُ عَلِيماً حَکِيماً)).
امام (عليه السلام) فرمود: نماز وسيله تقرب هر پرهيزگارى است و حج، جهاد هر ضعيف، و براى هر چيز زکاتى است و زکات بدن روزه است و جهاد زن شوهردارى شايسته اوست. {1}
امام (عليه السلام) فرمود: روزى را به وسيله صدقه فرود آوريد. {1}
امام (عليه السلام) فرمود: کسى که يقين به پاداش دارد در بخشش، سخاوتمند است. {1}
امام (عليه السلام) فرمود: کمک، به اندازه حاجت و نياز نازل مى شود. {1}
امام (عليه السلام) فرمود: کسى که در هزينه کردن اعتدال پيشه کند هرگز فقير نخواهد شد. {1}
امام (عليه السلام) فرمود: کمى عائله يکى از دو آسايش است. {1}
امام (عليه السلام) فرمود: اظهار محبت به مردم و دوستى با آنان نيمى از عقل است. {1}
امام (عليه السلام) فرمود: غم و اندوه نيمى از پيرى است. {1}
امام (عليه السلام) فرمود : صبر و شکيبايى به اندازه مصيبت نازل مى شود و کسى که دستش را (به سبب بى تابى و ناشکرى) به هنگام مصيبت بر زانو زند اجر او ضايع مى گردد (و پاداشى در برابر مصيبت نخواهد داشت). {1}
امام (عليه السلام) فرمود: چه بسيار روزه دارانى که از روزه خود جز گرسنگى و تشنگى بهره اى نمى برند و چه بسيار شب زنده دارانى که از قيام شبانه خود جز بى خوابى و خستگى ثمره اى نمى گيرند. آفرين بر خواب هوشمندان و افطارشان! {1}