خطبه‌های امیر‌ المؤمنین شامل ۲۴۱ خطبه می‌شود. خطبه‌ها عموماً حاوی موضوعاتی چون خداشناسی، شناخت جهان، پیدایش عالم، طبیعت انسان، امت‌ها و حکومت‌های نیکوکار و ستمکار است اما مقصود اصلی امام در بیان این موضوعات تبیین و تشریح علوم طبیعی و جانورشناسی یا فهماندن نکته‌های فلسفی یا تاریخی نبوده است، بلکه مراد اصلی او تبیین خداشناسی و مسائل مهم اسلامی در پرتو بیان این موضوعات بوده است. خطبه‌های شقشقیه، غراء و متقین، مهم‌ترین خطبه‌های نهج‌البلاغه معرفی شده‌اند.

فهرست خطبه‌های نهج البلاغه

      خطبه 121 - خطاب به کسي که در حکميت بر او عيب گرفته بود

      از خطبه هاى امام (عليه السلام) است که بعد از «ليلة الهرير» (يکى از شب هاى بسيار پرحادثه جنگ صفين) ايراد شده، هنگامى که يکى از همراهان امام (عليه السلام) برخاست و عرض کرد: تو ما را از قبول حکميّت نهى کردى، سپس ما را به آن امر فرمودى ما نفهميديم کدام يک از اين دو دستور صحيح است؟ امام (عليه السلام) (از اين سخن سخت ناراحت شد) دست بر پشت دست زد، سپس (اين خطبه را ايراد) فرمود.

      خطبه 122 - خطاب به خوارج

      از سخنان امام (عليه السلام) است هنگامى که خوارج در مخالفت خود با مسئله حکميّت، پافشارى کردند امام (عليه السلام) به لشکرگاه آنان رفت و اين خطبه را ايراد فرمود

      خطبه 123 - هنگام نبرد صفين به يارانش فرمود

      از سخنان امام (عليه السلام) است که در ميدان نبرد «صفين» به ياران خود فرمود.

      خطبه 124 - تعليم ياران در کار جنگ

      از سخنان امام (عليه السلام) است که براى تشويق يارانش به جهاد ايراد فرموده است.

      خطبه 125 - در رابطه با خوارج وقتي حکميت را انکار کردند

      از سخنان امام (عليه السلام) است که درباره مسئله حکميّت بعد از شنيدن گفت و گوى بعضى درمورد آن، بيان فرمود.

      خطبه 126 - درباره تقسيم بيت المال

      از سخنان امام (عليه السلام) است هنگامى آن را ايراد فرمود که رعايت مساوات را در عطاياى بيت المال، بر او ايراد گرفتند و جمعى از بى خبران توصيه به تبعيض کردند آيا به من پيشنهاد مى کنيد که براى پيروزى خود، از جور و ستم در حق کسانى که بر آن ها حکومت مى کنم، استمداد جويم؟ به خدا سوگند! هرگز گِرد چنين کارى نمى گردم، مادامى که شب و روز پشت سر هم مى آيند و ستارگان آسمان درپى هم طلوع و غروب مى کنند. اگر اين اموال از خودم بود، به يقين در ميان آن ها به طور مساوى تقسيم مى کردم تا چه رسد به اين که اين اموال، اموال خداست (و متعلق به بيت المال مسلمين است). آگاه باشيد! بخشيدن مال در غير موردش، تبذير و اسراف است، هر چند ممکن است اين کار در دنيا سبب سربلندى کسى که آن را انجام داده بشود، ولى در آخرت به زمينش مى زند، اين کار، او را (چند روزى) در ميان مردم (دنياپرست) گرامى مى دارد، ولى در پيشگاه خدا خوارش مى کند. و هيچ کس مال خويش را در غير مورد استحقاق و نزد غير اهلش قرار نداد، مگر اين که سرانجام خداوند او را از سپاسگزارى آنان محروم ساخت و محبّتشان را متوجه ديگرى کرد، تا آن جا که اگر روزى پايش بلغزد و به کمک آنان نياز داشته باشد بدترين دوست و پست ترين رفيق خواهند بود!

      خطبه 127 - در خطاب به خوارج

      از سخنان امام (عليه السلام) است که در آن پاره اى از احکام دينى را بيان مى فرمايد و اشتباه خوارج را روشن مى سازد و حکم حکمين را باطل اعلام مى کند.

      خطبه 128 - از پيشامدها و فتنه هاي بصره خبر ميدهد

      از سخنان امام (عليه السلام) است که در آن درباره حوادث عظيمى که در شهر بصره واقع مى شود پيشگويى مى کند.

      خطبه 129 - درباره پيمانه ها و ترازوها

      از خطبه هاى امام (علیه السلام) است درباره رعایت عدالت در پیمانه و وزن

      خطبه 130 - سخني با ابوذز

      از سخنان امام (عليه السلام) است که خطاب به «ابوذر» هنگامى که به «ربذه» تبعيد مى شد، ايراد فرمود اى ابوذر! تو به خاطر خدا (بر آن ها) غضب کردى پس به آن کس که برايش غضب کردى اميدوار باش، آن گروه به خاطر دنيايشان از تو بر ترسيدند و تو به خاطر دينت از آن ها ترسيدى! بنابراين، آنچه را که آن ها براى (از دست دادن) آن در وحشت اند به خودشان واگذار، و براى آنچه به دليل از دست رفتنش مى ترسى، از آن ها فرار کن! چه نيازمندند آن ها به آنچه از آن منعشان کردى، و چه بى نيازى از آنچه تو را از آن منع کردند. و به زودى مى دانى چه کسى فرداى قيامت سود مى برد و چه کسى (از فزونى رحمت الهى) مورد غبطه واقع مى شود. (بدان) اگر درهاى آسمان ها وزمين ها به روى بنده اى بسته شده باشد، و او تقواى الهى را پيشه کند خداوند راهى در زمين و آسمان براى او خواهد گشود. (اى ابوذر!) چيزى جز حق مايه آرامش تو نشود. و چيزى غير از باطل تو را به وحشت نيفکند. اگر تو دنياى آن ها را پذيرفته بودى (و به آن ها در نيل به مطامعشان کمک مى کردى) تو را دوست مى داشتند. و اگر سهمى از آن را به خود اختصاص مى دادى (و با آن ها کنار مى آمدى) به تو امان مى دادند!

      خطبه 131 - در فلسفه قبول حکومت و توصيف امام حق

      از سخنان امام (عليه السلام) است که در آن علت اين که به دنبال حکومت بر مردم است و نيز صفات يک امام دادگر را تشريح مى کند.

      خطبه 132 - در پارسايي در دنيا

      از خطبه هاى امام (عليه السلام) است که در آن پند و اندرز داده و تشويق به بى اعتنايى به زرق و برق دنيا مى کند.

      خطبه 133 - در ذکر عظمت پروردگار

      از خطبه هاى امام (عليه السلام) است که درباره عظمت خداوند و قرآن و پيامبر اسلام (صلي الله عليه و آله) سخن مى گويد و مردم را اندرز مى دهد.

      خطبه 134 - راهنمائي عمر در جنگ با روميان

      از سخنان امام (عليه السلام) است که به هنگام مشورت کردن «عمر بن خطاب» با آن حضرت براى رفتن به جنگ روم بيان فرمود (اى خليفه!) خداوند بر عهده گرفته است که حوزه اسلام را براى پيروان اين دين سربلند سازد و نقاط ضعف آن ها را بپوشاند. آن کس که آن ها را در آن هنگام که اندک بودند، و کسى به کمک آن ها نمى شتافت يارى کرد، و در آن موقع که به دليل کمى نفرات قدرت دفاع از خود را نداشتند از آن ها دفاع کرد، زنده است وهرگز نمى ميرد! هرگاه تو خود به سوى دشمن حرکت کنى و در ميدان نبرد با آن ها روبرو شوى و مغلوب گردى، پناهگاهى براى مسلمين در شهرهاى دوردست باقى نمى ماند و (در چنين شرايطى) بعد از تو کسى نيست که به او مراجعه کنند. بنابراين مرد جنگ آزموده اى را به سوى آن ها بفرست و گروهى که آزمون خود را (در جنگ ها) پس داده اند و خيرخواه اند با او همراه ساز، اگر خداوند پيروزى نصيب کند، همان است که تو مى خواهى و اگر شکل ديگرى رُخ داد (اشاره به اين که شکست دامن مسلمين را بگيرد) تو پشتيبان مردم و پناهگاه مسلمين خواهى بود!

      خطبه 135 - نکوهش مغيره

      از سخنان امام (عليه السلام) است آن را زمانى ايراد فرمود که ميان آن حضرت و عثمان مشاجره اى روى داد و «مغيرة بن اخنس» به «عثمان» گفت: من به حساب او مى رسم و جلوى او را خواهم گرفت! اى پسر ملعون ابتر! و اى فرزند درخت بى ريشه و شاخه! تو به حساب من مى رسى؟! به خدا سوگند! هرگز خداوند کسى را که تو ياورش باشى عزّت نمى دهد؛ و آن کس که تو دستش را بگيرى به پا نمى خيزد! از نزد ما بيرون شو! خدا مقصد تو را دور کند (و هرگز به مقصود نرسى) برو هرچه در توان دارى به کار گير، خدا تو را زنده نگذارد اگر آنچه را در توان دارى به کار نگيرى!

      خطبه 136 - در مسئله بيعت 1

      بیعت شما (مردم) با من بى مطالعه و ناگهانى نبود، و وضع من و شما یکسان نیست، من شما را براى خدا مى خواهم و شما مرا براى خویشتن. اى مردم! مرا براى اصلاح خودتان یارى دهید (تا بتوانم عیوب شما را برطرف سازم) به خدا سوگند! داد مظلوم را از ظالمش مى ستانم و افسار ظالم را مى کشم تا او را به آبشخور حق وارد سازم، هر چند از این کار ناخشنود باشد!

      خطبه 137 - درباره طلحه و زبير

      از سخنان امام (عليه السلام) است که درباره بيعت طلحه و زبير بيان فرموده است.

      خطبه 138 - در اشارات به حوادث بزرگ 2

      از خطبه هاى امام (عليه السلام) است که در آن، حوادث مهم آينده را پيشگويى مى کند.

      خطبه 139 - به هنگام شوري

      از سخنان امام (عليه السلام) است که به هنگام تشکيل شوراى شش نفرى براى انتخاب خليفه پس از عمر، ايراد فرمود هيچ کس زودتر از من دعوت حق را اجابت نکرد، و به سوى صله رحم واحسان و بخشش همچون من نشتافت. بنابراين سخنم را بشنويد، و گفته هايم را حفظ کنيد. ممکن است بعد از امروز درمورد اين امر (خلافت) با چشم خود، شمشيرهايى را ببينيد که از نيام درآمده و به پيمان ها خيانت شده (و بيعت ها نقض گرديده است!) تا آن جا که بعضى از شما پيشوايان اهل ضلالت و (بعضى ديگر) پيروان اهل جهالت خواهيد بود.

      خطبه 140 - در نهي از غيبت مردم

      از سخنان امام (عليه السلام) است که در آن مردم را از غيبت کردن نهى فرموده است.

      خطبه 141 - درباره نهي از غيبت

      از سخنان امام (عليه السلام) است که در آن از شنيدن غيبت نهى کرده و راه شناخت حق و باطل را نشان داده است اى مردم! هرکس از برادر مسلمانش، استوارى در دين و روش صحيح را مشاهده کند، نبايد به سخنانى که اين و آن در نکوهش او مى گويند گوش فرادهد (اضافه بر اين) آگاه باشيد! گاه تيرانداز تيرش به خطا مى رود (و حدس وگمان هاى مردم هميشه مطابق واقع نيست) و سخن باطل فراوان گفته مى شود، وباطل نابود و بى اثر خواهد شد، خداوند شنوا و شاهد (بر اعمال بندگان) است، بدانيد که ميان حق و باطل بيش از چهار انگشت فاصله نيست! کسى از حاضران درباره تفسير اين سخن سوال کرد، امام (عليه السلام) انگشتان خود را جمع کرد و در (فاصله) در ميان گوش و چشم خود قرار داد، سپس فرمود: باطل آن است که بگويى: شنيدم، و حق آن است که بگويى: ديدم!

      خطبه 142 - درباره نيکي به نااهل

      از سخنان امام (عليه السلام) است که درباره نيکى کردن به کسانى که شايسته آن نيستند بيان فرموده است.

      خطبه 143 - در طلب باران 1

      از خطبه هاى امام (عليه السلام) است که درباره طلب باران ايراد فرموده و در آن، آگاهى مى دهد که هرگاه باران از مردم گرفته شود بايد به درگاه خدا استغاثه کنند.

      خطبه 144 - فضيلت خاندان پيامبر

      از خطبه هاى امام (عليه السلام) است درمورد بعثت انبيا و فضيلت اهل بيت (عليهم السلام)، همچنين هشدارى به اهل ضلالت مى دهد.