خطبه‌های امیر‌ المؤمنین شامل ۲۴۱ خطبه می‌شود. خطبه‌ها عموماً حاوی موضوعاتی چون خداشناسی، شناخت جهان، پیدایش عالم، طبیعت انسان، امت‌ها و حکومت‌های نیکوکار و ستمکار است اما مقصود اصلی امام در بیان این موضوعات تبیین و تشریح علوم طبیعی و جانورشناسی یا فهماندن نکته‌های فلسفی یا تاریخی نبوده است، بلکه مراد اصلی او تبیین خداشناسی و مسائل مهم اسلامی در پرتو بیان این موضوعات بوده است. خطبه‌های شقشقیه، غراء و متقین، مهم‌ترین خطبه‌های نهج‌البلاغه معرفی شده‌اند.

فهرست خطبه‌های نهج البلاغه

      خطبه 145 - در فناي دنيا و نکوهش بدعت

      از خطبه هاى امام (عليه السلام) است که درباره ناپايدارى دنيا ايراد فرموده است.

      خطبه 146 - راهنمائي عمر در جنگ با ايرانيان

      از سخنان امام (عليه السلام) است که پس از مشورت خواهى عمر از آن حضرت در اين باره که شخصاً براى جنگ با ايرانيان حرکت کند يا خير؟ بيان فرموده است

      خطبه 147 - در هدف از بعثت

      از خطبه هاى امام (عليه السلام) است که در آن، هدف از بعثت پيامبر اسلام (صلي الله عليه و آله) (و اهميّت قرآن و بخشى از حوادث آينده) بيان شده است.

      خطبه 148 - درباره اهل بصره

      از سخنان امام (عليه السلام) است که درمورد اهل بصره و طلحه و زبير ايراد فرموده است هر يک از آن دو نفر (طلحه و زبير)، اميدوار است که حکومت به دست او بيفتد و آن را به سوى خود مى کشد، نه به سوى رفيقش، آن ها نه به وسيله رشته الهى به او تقرب جسته اند و نه به وسيله اى به او نزديک شده اند، بلکه هر يک، بار کينه رفيقش را بر دوش مى کشد، و به زودى پرده از روى آن برداشته خواهد شد! به خدا سوگند! اگر اين دو به آنچه مى خواهند، برسند (و حکومت را در دست گيرند)، اين يکى جان ديگرى را مى گيرد، و آن ديگرى مى خواهد اين را از ميان بردارد. (هم اکنون) گروه طغيانگر و فتنه انگيز به پا خاسته اند، کجا هستند پاداش طلبان از خدا (و مجاهدان مخلص) که در برابر آن ها بايستند و آتش فتنه را خاموش کنند در حالى که سنت ها براى آن ها بيان شده، و از پيش به آن ها خبر داده اند؟ (به يقين) براى هر ضلالتى، علتى است و براى هر پيمان شکنى، دستاويز و بهانه اى (هرگز فريب اين بهانه ها را نخوريد). به خدا سوگند! من همچون کسى نخواهم بود که صداى بر سر و سينه کوبيدن سوگواران و نداى خبرگزار مرگ را بشنود، و نزد گريه کنندگان حضور يابد، اما عبرت نگيرد (هرگز در برابر تحرکات دشمن غافلگير نخواهم شد).

      خطبه 149 - پيش از وفاتش

      از سخنان امام (عليه السلام) است که پيش از فرارسيدن مرگش ايراد فرمود.

      خطبه 150 - در اشارت به حوادث بزرگ 1

      از خطبه هاى امام (عليه السلام) است که در آن به حوادث آينده اشاره مى کند و اوصاف گروهى از گمراهان را بيان مى فرمايد.

      خطبه 151 - خبر دادن از فتنه هاي آينده

      از خطبه هاى امام (عليه السلام) است که در آن مردم را از فتنه ها بر حذر مى دارد.

      خطبه 152 - ستايش خدا، پيشوايان دين

      از خطبه هاى امام (عليه السلام) است که درباره صفات خداوند و اوصاف پيشوايان دين ايراد فرموده است.

      خطبه 153 - صفات گمراهان

      از خطبه هاى امام (عليه السلام) است که در آن به صفات گمراهان و غافلان اشاره مى فرمايد.

      خطبه 154 - در فضائل اهل بيت

      از خطبه هاى امام (عليه السلام) است که در آن فضايل اهل بيت (عليهم السلام) را بيان کرده است.

      خطبه 155 - در آفرينش خفاش

      از خطبه هاى امام (عليه السلام) است که در آن از شگفتى هاى آفرينش خفّاش سخن مى گويد.

      خطبه 156 - خطاب به مردم بصره و اخبار از حادثه هاي آينده

      از سخنان امام (عليه السلام) است که در آن اهل بصره را مخاطب ساخته و آن ها را از حوادث آينده باخبر مى سازد.

      خطبه 157 - سفارش به پرهيزگاري

      از خطبه هاى امام (عليه السلام) است که در آن، مردم را به تقوا تشويق و ترغيب مى کند.

      خطبه 158 - پيامبر و قرآن

      از خطبه هاى امام (عليه السلام) است که در آن از فضايل پيامبر بزرگ اسلام (صلي الله عليه و آله) و عظمت قرآن مجيد و سپس از وضع دولت بنى اميّه سخن مى گويد.

      خطبه 159 - درباره خوش رفتاري خود با مردم

      از خطبه هاى امام (عليه السلام) است که از حسن رفتار خود با مردمى که تحت حکومت او مى زيستند، سخن مى گويد به يقين، وظيفه حسن جوار را در مورد شما انجام دادم. من در پشت سر نيز به پاسدارى از شما پرداختم و شما را از بند ذلّت و حلقه هاى زنجير ستم آزاد کردم. همه اين ها به منظور سپاس فراوان من در برابر نيکى اندکى ازسوى شما و چشم پوشى از بدى هاى فراوانى بود که درباره من انجام داديد؛ بدى هاى آشکارى که چشم، آن را مى ديد و بدن، آن را لمس مى کرد.

      خطبه 160 - در بيان عظمت پروردگار

      از خطبه هاى امام (عليه السلام) است که مطالب متنوّعى را در آن مطرح فرموده است.

      خطبه 161 - در بيان صفات پيامبر و خاندان او

      از خطبه هاى امام (عليه السلام) است که از فضايل پيامبر و خاندانش (عليهم السلام) و پيروان آيينش سخن مى گويد و در ضمن، مردم را به تقوا دعوت مى فرمايد.

      خطبه 162 - چرا خلافت را از او گرفتند؟

      از سخنان امام (عليه السلام) است در پاسخ يکى از يارانش که از آن حضرت پرسيد: چگونه قوم شما، شما را از اين مقام (خلافت) کنار زدند، در حالى که شما سزاوارتريد؟

      خطبه 163 - در توحيد الهي

      از خطبه هاى امام (عليه السلام) است که در آن درباره توحيد و اسرار آفرينش مطالبى مى فرمايد.

      خطبه 164 - اندرز او به عثمان

      از سخنان امام (عليه السلام) است در آن هنگام که مردم نزد او جمع شدند و از عثمان شکايت کردند و از آن حضرت خواستند که با عثمان در اين زمينه صحبت کند (و از او بخواهد از خطاها و اشتباهاتش دست بردارد) امام (عليه السلام) بر عثمان وارد شد و (با لحنى مؤدّبانه و آميخته با احترام به او) فرمود.

      خطبه 165 - آفرينش طاووس

      از خطبه هاى امام (عليه السلام) است که در آن از شگفتى هاى آفرينش طاووس پرده برداشته است.

      خطبه 166 - در تحريض به الفت با يکديگر

      از خطبه هاى امام (عليه السلام) است

      خطبه 167 - در ابتداي حکومتش

      از خطبه هاى آن حضرت است که در آغاز خلافتش ايراد فرموده است.

      خطبه 168 - پس از بيعت با حضرت

      از سخنان امام (عليه السلام) است پس از بيعت با آن حضرت گروهى از يارانش پيشنهاد کردند: بهتر بود کسانى را که بر عثمان شوريدند کيفر مى کرديد. امام (عليه السلام) در پاسخ آن ها اين خطبه را ايراد فرمود برادران من! من از آنچه شما مى دانيد بى اطّلاع نيستم؛ ولى چگونه مى توانم (در شرايط فعلى) قدرت بر اين کار (مجازات قاتلان عثمان) را به دست آورم؟ حال آن که آن ها همچنان بر قدرت و شوکت خويش باقى و بر ما مسلّط اند و ما بر آن ها سلطه اى نداريم و اين ها جمعيّتى هستند که بردگان شما نيز با جوش و خروش به آنان پيوسته اند و اعراب باديه نشين نيز به آن ها ملحق شده اند (اضافه بر اين، آن ها يک دشمن خارجى نيستند؛ بلکه) در ميان شما قرار دارند و هرگونه بلايى را که بخواهند مى توانند بر سر شما بياورند. آيا با اين حال شما قدرتى بر اجراى خواسته هاى خود داريد؟! اين کار (قيام شورشيان در برابر عثمان) کار دوران جاهليّت بود و اين گروه پشتيبان هايى دارند و اگر حرکتى (براى مجازات قاتلان) صورت گيرد، مردم به چند گروه تقسيم مى شوند: گروهى همان را مى خواهند که شما مى خواهيد و گروهى رأي شان برخلاف رأى شماست و گروه سومى نه با شما هستند نه با آن ها (و به اين ترتيب شکاف عميقى در جامعه اسلامى به وجود مى آيد) بنابراين صبر کنيد تا مردم آرام گيرند و دل ها از تب وتاب بيفتد و حقوق به آسانى گرفته شود، مرا آسوده بگذاريد و به من فشار نياوريد و ببينيد چه دستورى از سوى من براى شما مى آيد. کارى نکنيد که قدرت ما را تضعيف کند و شوکت ما را فرو ريزد و سستى و ذلّت به بار آورد. من (در برابر اين گروه) تا آن جا که ممکن است خويشتن دارى مى کنم امّا اگر راه ديگرى نيابم، آخرين درمان، داغ کردن و سوزاندن (محلّ زخم) است!